Car Piotr I Wielki to postać wyjątkowa w dziejach Rosji. Znany z zamiłowania do sztuki wojennej i nowoczesności, reformował swój kraj, upodobniając go do państw zachodnioeuropejskich. Mniej znany jest fakt, iż wykazywał niezwykłe zainteresowanie medycyną, szczególnie anatomią człowieka i stomatologią. Jego pasje wykraczały poza zwykłą ciekawość naukową i nierzadko przybierały formy, które współczesnym mogą wydawać się kontrowersyjne.
Piotr I – panujący w latach 1682–1725 – znany był z tego, iż samodzielnie eksperymentował z zabiegami medycznymi. Interesował się zarówno chirurgią, jak i stomatologią, a jego praktyki obejmowały m.in. ekstrakcje zębów. Wiadomo, iż czasami samodzielnie usuwał zęby swoim poddanym lub obserwował, jak zabiegi te przeprowadzają lekarze. Fascynacja stomatologią wpisywała się w jego ogólne zainteresowanie ciałem ludzkim i nowoczesnymi metodami leczenia, które próbował wprowadzać w Rosji na wzór zachodni.
Jednym z przejawów jego pasji była kolekcja ludzkich zębów. Piotr gromadził je systematycznie – prawdopodobnie zarówno jako ciekawostki medyczne, jak i trofea potwierdzające jego własne doświadczenia chirurgiczne. Kolekcjonował również inne szczątki i eksponaty anatomiczne, traktując je jako materiał edukacyjny oraz narzędzie służące zrozumieniu budowy i funkcjonowania ludzkiego ciała.
Kolekcje anatomiczne i rola władzy
W zbiorach, które dziś częściowo eksponowane są w Kunstkamerze (Muzeum Antropologii i Etnografii) w Sankt Petersburgu, znajdowały się nie tylko zęby i fragmenty czaszek, ale także preparaty osób uznawanych w tamtych czasach za „zdegenerowane” lub obarczone wadami rozwojowymi. Car poszukiwał takich osób, traktując ich ciała jako obiekty badań. Był to wyraz jego nieposkromionej ciekawości, w której medycyna, anatomia i władza splatały się w jedną całość.
Piotr I wykorzystywał swoją wiedzę również w praktyce codziennej. Jego eksperymenty stomatologiczne obejmowały nie tylko ekstrakcje, ale także obserwację metod leczenia zębów i dziąseł, które w XVII i XVIII w. pozostawały prymitywne i bolesne. Choć trudno dziś ocenić jego praktyki pod względem bezpieczeństwa pacjenta, wiadomo, iż każdy zabieg stanowił dla niego okazję do nauki i zdobycia doświadczenia. Fascynowało go, jak choroby jamy ustnej wpływają na ogólne zdrowie człowieka oraz w jaki sposób nowoczesne, zachodnie metody mogłyby poprawić jakość życia jego poddanych
Zbiory cara, obejmujące zęby, szkielety oraz preparaty teratologiczne, pełniły również funkcję polityczną. Piotr demonstrował w ten sposób, iż jego władza obejmuje także sferę nauki i medycyny. Historycy podkreślają, iż w ten sposób chciał imponować ambasadorom i dworzanom, dowodząc, iż Rosja nie jest krajem zacofanym, ale otwartym na postęp.
Kolekcjonerskie upodobania Piotra I wpisywały się w szerszy trend epoki, w której monarchowie i uczeni tworzyli tzw. „gabinetta curiosa” – gabinety osobliwości. Jednak u cara pasja do stomatologii i anatomii była wyjątkowo silna i związana z jego własną praktyką. Samodzielnie eksperymentował z narzędziami chirurgicznymi, obserwował zabiegi oraz dokumentował ich przebieg. Z jego zbiorów korzystali później lekarze i naukowcy, którzy starali się rozwijać medycynę w Rosji w oparciu o wzory zachodnie.
Choć dziś jego metody mogą wydawać się szokujące, Piotr I był pionierem w łączeniu praktycznej wiedzy z naukową ciekawością. Jego kolekcje zębów oraz preparatów anatomicznych stały się unikalnym świadectwem epoki i fascynującego – choć niekiedy mrocznego – związku władzy, nauki i medycyny.
Źródła: Peter the Great: His Life and World. Massie R. K., Alfred A. Knopf 1980
The Revolution of Peter the Great. Cracraft J., Harvard University Press, 2003
Fot. Obraz autorstwa Paula Delaroche’a – Bildindex der Kunst und Architektur, object 00031228, Domena publiczna, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=32937
