62 proc. Polaków nigdy nie zgłosiło się na badania profilaktyczne, choć odgrywają one kluczową rolę we wczesnym rozpoznawaniu nowotworów. Dlaczego?
– Niska zgłaszalność na badania przesiewowe w kierunku chorób nowotworowych wynika z małej świadomości, która jest konsekwencją braku edukacji zdrowotnej, ale także braku dostępu do nowoczesnych systemów informacyjnych. Pomimo istnienia Indywidualnego Konta Pacjenta, przez cały czas obywatele nie mają klarownej wiedzy o obowiązkach w zakresie profilaktyki. Stąd rekomendacja, aby każdy obywatel kwalifikowany do badań profilaktycznych miał wskazany ich zakres i maksymalny termin realizacji w Indywidualnym Planie Profilaktyki umieszczonym w IKP. System powinien przypominać obywatelom, poprzez alerty, o przekroczonych terminach badań i podpowiadać miejsca, w których można wykonać przedmiotowe badania – zwraca uwagę dr n. ekon. Małgorzata Gałązka-Sobotka, dziekan Centrum Kształcenia Podyplomowego oraz dyrektor Instytutu Zarządzania w Ochronie Zdrowia Uczelni Łazarskiego.
Jak poprawić zgłaszalność na badania profilaktyczne?
Jak zaznacza prof. Marcin Czech, prezes Polskiego Towarzystwa Farmakoekonomicznego, kierownik Zakładu Farmakoekonomiki Instytutu Matki i Dziecka w Warszawie, jednym z ważniejszych kroków w kierunku poprawy skuteczności profilaktyki jest koordynacja działań na poziomie ogólnokrajowym, jak również monitorowanie efektów programów profilaktycznych. Wprowadzenie ogólnopolskiego rejestru badań przesiewowych czy systematyczna analiza ich efektywności umożliwi, jego zdaniem, lepszą ocenę ich skuteczności oraz identyfikację obszarów wymagających poprawy.
– Profilaktyka przynosi także korzyści społeczne w postaci zwiększenia świadomości zdrowotnej, zmniejszenia liczby powikłań oraz zgonów, a także poprawy jakości życia pacjentów. Dzięki skoordynowanym działaniom w ramach Narodowej Strategii Onkologicznej oraz wprowadzeniu nowych badań, takich jak testy HPV-DNA oraz FIT, można zwiększyć liczbę osób objętych badaniami przesiewowymi i poprawić efektywność prewencji — podkreśla prof. Marcin Czech.
Czytaj też: Badania profilaktyczne. Jak można zachęcić do ich wykonywania?
Prof. Joanna Didkowska, kierownik Zakładu Epidemiologii i Prewencji Pierwotnej Nowotworów oraz Krajowego Rejestru Nowotworów w Narodowym Instytucie Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie – Państwowym Instytucie Badawczym w Warszawie, przypomina, iż ponad 60 proc. Polaków nie chodzi na badania profilaktyczne. Należy również zwracać uwagę na ich jakość, bo wykonanie cytologii w gabinecie prywatnym niestety nie gwarantuje, iż badanie zostało wykonane i ocenione prawidłowo.
– Doświadczenia wielu krajów, na przykład Finlandii, w zakresie raka szyjki macicy czy Republiki Czeskiej w zakresie raka jelita grubego pozostają standardem do naśladowania. Odpowiednia edukacja zdrowotna i wyrobienie nawyku dbania o swoje zdrowie są, w moim przekonaniu, filarami, które mogą zapewnić odpowiednie uczestnictwo, gwarantujące efekt populacyjny – tłumaczy prof. Joanna Didkowska.
Rola badań profilaktycznych w wykrywaniu raka płuca
Nowotworem, który wymaga szczególnej uwagi, jest rak płuca. Nie tylko ze względu na liczbę zachorowań przekraczającą 20 tys. rocznie, ale także ze względu na skutki, jakie powoduje ta choroba. U mężczyzn rak płuca stanowi 10 proc. zachorowań na nowotwory, ale już ponad 20 proc. stanowią zgony z jego powodu. W przypadku kobiet to ok.18 proc.
Prof. Joanna Chorostowska-Wynimko z Instytutu Gruźlicy i Chorób Płuc w Warszawie, zwraca uwagę na statystyki: rocznie w Polsce rozpoznawanych jest w naszym kraju ok. 21 tys. nowych przypadków raka płuca, niestety ok. 85 proc. z nich diagnozowany jest on w późnym stadium, co obniża szanse na efektywne leczenie.
– W rezultacie umiera rocznie prawie 21 tys. chorych. Badanie przesiewowe w raku płuca – zastosowanie niskodawkowej tomografii komputerowej płuc w ramach programu przesiewowego – pozwala bardzo istotnie obniżyć śmiertelność raka płuca w grupie wysokiego ryzyka – mówi prof. Joanna Chorostowska-Wynimko.
Jak dodaje, w tej chwili w jednym z regionów Polski realizowany jest, współfinansowany przez Ministerstwo Zdrowia, projekt europejski „Strengthening the screening of Lung Cancer in Europe SOLACE”, którego celem jest wypracowanie zasad skutecznej implementacji skryningu w kierunku raka płuca w Europie. Są już pierwsze wnioski z tego badania.
– Kompleksowe podejście do realizacji badań przesiewowych, uwzględniające elementy metodologiczne, jakościowe, organizacyjne, ale również edukacyjne i socjologiczne wydaje się być uniwersalnym rozwiązaniem, które ma szansę poprawić efektywność każdego programu badań przesiewowych – mówi prof. Joanna Chorostowska-Wynimko, która pełni funkcję koordynatorki merytorycznej w Europie i koordynatorki krajowej projektu “Strengthening the screening of Lung Cancer in Europe” (SOLACE).
Raport All.Can Polska na temat badań profilaktycznych
Według najnowszego raportu Krajowego Rejestru Nowotworów w 2022 r. w Polsce zarejestrowano 181 tys. zachorowań na nowotwory oraz 96 tys. zgonów z tego powodu. Mimo iż nowotwory złośliwe stanowią istotne zagrożenie zdrowotne, społeczne i ekonomiczne, a ich wpływ na zdrowie publiczne wzrasta z roku na rok, aż 62 proc. Polaków deklaruje, iż nigdy nie wykonało żadnego badania profilaktycznego.
Inicjatywa All.Can Polska wspólnie z ekspertami przygotowała raport „Profilaktyczne Programy Onkologiczne realizowane w Polsce w latach 2022-2024. Analiza problemu, rekomendacje ekspertów”, który przedstawia aktualny stan profilaktyki onkologicznej w Polsce oraz rekomendacje, które mogą przyczynić się do objęcia 90 proc. Polaków programami przesiewowymi w kierunku najczęściej występujących nowotworów. Dokument zawiera kompleksowe omówienie onkologicznych programów profilaktycznych realizowanych w Polsce, w tym tych koordynowanych przez Narodowy Fundusz Zdrowia, Ministerstwo Zdrowia oraz jednostki samorządu terytorialnego. Podobne działania podejmowane są też w innych krajach należących do Inicjatwy All.Can International.
W projekcie realizowanym przez All.Can International i EFPIA obok Polski uczestniczą Hiszpania, Belgia, Rumunia i Szwecja. Współautorami raportu dotyczącego sytuacji w Polsce są: prof. Joanna Chorostowska-Wynimko, prof. Joanna Didkowska, dr Małgorzata Gałązka-Sobotka, Aleksandra Rudnicka i prof. Marcin Czech.
Kluczowe wnioski i rekomendacje płynące z raportu All.Can Polska
- Problemy z koordynacją, raportowaniem oraz niskie uczestnictwo w programach profilaktycznych w Polsce wskazują na potrzebę strukturalnych zmian w organizacji badań profilaktycznych.
- Brak centralnego rejestru i jednolitego systemu monitorowania wpływa negatywnie na efektywność profilaktyki onkologicznej w kraju.
- Konieczne jest stworzenie ogólnopolskiego systemu monitoringu badań profilaktycznych, który umożliwi bardziej efektywne zarządzanie danymi oraz lepszą ocenę skuteczności programów.
- Konieczne jest wdrożenie zintegrowanych działań prowadzonych przez centralną instytucję, obejmujących profilaktykę, wczesne wykrywanie oraz edukację.
- Aby wzmocnić profilaktykę onkologiczną, należy zintensyfikować działania w zakresie koordynacji i nadzoru, dostępności i organizacji badań, edukacji i promocji profilaktyki oraz wprowadzać nowe technologie i narzędzia diagnostyczne.
