Polska staje się teatrem bezprecedensowej wojny przestępczej, w której głównym celem są osoby starsze, a bronią oszustów są coraz bardziej wyrafinowane techniki manipulacji psychologicznej oraz technologicznej. Zakład Ubezpieczeń Społecznych alarmuje o eksplozji przypadków wyłudzeń, gdzie przestępcy posługują się tożsamością tej instytucji w celu dotarcia do prywatnych danych oraz oszczędności życia polskich seniorów. Skala tego zjawiska rośnie w tempie przyprawiającym o zawrót głowy, a metody stosowane przez cyberprzestępców ewoluują tak szybko, iż choćby najbardziej świadomi obywatele mogą paść ich ofiarą.
Fot. Warszawa w Pigułce
Współcześni oszuści przekształcili się w prawdziwych specjalistów od inżynierii społecznej, którzy z chirurgiczną precyzją analizują słabe punkty swoich potencjalnych ofiar oraz wykorzystują każdy dostępny kanał komunikacji. Ich działania przypominają skoordynowaną kampanię militarną, gdzie każdy front ataku jest starannie zaplanowany oraz wykonywany z maksymalną efektywnością. Przestępcy bombardują Polaków fałszywymi wiadomościami przez wszystkie możliwe media – od tradycyjnych e-maili oraz SMS-ów, przez popularne aplikacje komunikacyjne jak Messenger, WhatsApp czy Telegram, aż po bezpośrednie kontakty telefoniczne, gdzie modulują głos oraz stosują techniki perswazji psychologicznej wypracowane przez dziesięciolecia doświadczeń przestępczych.
Najbardziej niepokojącym trendem jest jednak przejście oszustów z cyfrowej przestrzeni do świata fizycznego. Coraz więcej przestępców decyduje się na osobiste wizyty w domach potencjalnych ofiar, gdzie wcielają się w role pomocnych urzędników oferujących wsparcie w skomplikowanych procedurach biurokratycznych. Ta bezpośrednia metoda kontaktu jest szczególnie perfidna, ponieważ wykorzystuje naturalną potrzebę człowieka starszego do bezpośredniego, ludzkiego kontaktu oraz zaufania do osób, które oferują pomoc w zmaganiach z coraz bardziej skomplikowanym światem cyfrowej administracji. Oszuści pojawiają się u drzwi seniorów z profesjonalnie wyglądającymi dokumentami, identyfikatorami oraz propozycjami pomocy w wypełnianiu wniosków o świadczenia emerytalne, bony turystyczne czy inne formy wsparcia społecznego.
Psychologia tych oszustw opiera się na głębokim zrozumieniu ludzkich słabości oraz strachu przed utratą należnych świadczeń. Przestępcy doskonale wiedzą, iż osoby starsze często żyją w atmosferze niepewności finansowej oraz obawy o przyszłość, co czyni je szczególnie podatnymi na obietnice dodatkowych pieniędzy czy uproszczenia biurokratycznych procedur. Dodatkowo seniorzy często czują się zagubieni w świecie nowoczesnych technologii oraz skomplikowanych przepisów prawnych, co sprawia, iż oferowanie pomocy w tych dziedzinach brzmi dla nich jak błogosławieństwo z nieba.
Repertuar technik stosowanych przez współczesnych oszustów przypomina arsenał profesjonalnej armii cyberprzestępczej. Jedną z najnowszych oraz najbardziej wyrafinowanych metod jest tworzenie fałszywych profili ZUS w mediach społecznościowych oraz komunikatorach internetowych, które rozpowszechniają zmanipulowane informacje o rzekomych możliwościach inwestycyjnych. Te spreparowane konta obiecują emerytury już w wieku pięćdziesięciu lat lub magiczne sposoby na drastyczne zwiększenie kwoty pobieranego świadczenia poprzez uczestnictwo w specjalnych programach inwestycyjnych, które rzekomo są dostępne tylko dla wybranych klientów ZUS.
Techniczne wyrafinowanie tych oszustw osiąga poziomy, które mogą wprowadzić w błąd choćby osoby doświadczone w korzystaniu z internetu. Cyberprzestępcy przygotowują wiadomości elektroniczne, które wizualnie oraz treściowo są niemal identyczne z autentycznymi komunikatami ZUS. Te fałszywe maile dotyczą między innymi rzekomych zmian w kanałach odzyskiwania dostępu do profilu na Platformie Usług Elektronicznych oraz zawierają w załącznikach tak zwane pliki logowania, które w rzeczywistości są programami szpiegowskimi lub wirusami przeznaczonymi do kradzieży danych. Najbardziej podstępne z tych wiadomości wykorzystują autentycznie wyglądające domeny, które mogą zawierać frazy takie jak zus.pl w adresie nadawcy, oraz dane przypominające prawdziwe loginy systemów PUE czy eZUS.
Równie niebezpieczne są fałszywe komunikaty informujące o rzekomo zwiększonych emeryturach, konieczności zmiany numerów telefonów w systemie lub modyfikacjach dokonanych na platformie elektronicznej bez wiedzy użytkownika. Te wiadomości są skonstruowane w taki sposób, aby wzbudzić natychmiastową reakcję odbiorcy – albo euforia z powodu niespodziewanych korzyści finansowych, albo niepokój związany z możliwą utratą dostępu do świadczeń. W obu przypadkach celem jest skłonienie ofiary do szybkiego działania bez zastanowienia się nad autentycznością komunikatu.
Przestępcy wykorzystują także coraz bardziej wyrafinowane techniki phishingu, gdzie tworzą fałszywe strony internetowe będące kopiami oficjalnych portali ZUS. Te strony są hostowane na adresach domenowych, które mogą być bardzo podobne do oryginalnych, różniąc się jedynie drobnymi szczegółami łatwymi do przeoczenia przez nieuważnego użytkownika. Kiedy ofiara wprowadza swoje dane logowania na takiej fałszywej stronie, informacje te trafiają bezpośrednio do oszustów, którzy mogą je następnie wykorzystać do kradzieży tożsamości lub nieuprawnionego dostępu do rzeczywistych kont w systemach ZUS.
Szczególnie niepokojące jest to, iż oszuści nie ograniczają się do kradzieży danych osobowych czy finansowych. Coraz częściej ich celem jest także długoterminowe wykorzystanie zdobytych informacji do budowania kompleksowych profili swoich ofiar, które następnie mogą być sprzedawane innym grupom przestępczym lub wykorzystywane w przyszłych kampaniach oszustw. Ta systematyczna praca nad budowaniem baz danych osobowych oznacza, iż osoby, które raz padły ofiarą oszustwa, mają znacznie większe prawdopodobieństwo bycia ponownie zaatakowanymi przez innych przestępców.
Wpływ tych oszustw wykracza daleko poza bezpośrednie straty finansowe ofiar. Każdy przypadek udanego wyłudzenia nie tylko pozbawia osobę starszą często jej życiowych oszczędności, ale także niszczy jej zaufanie do instytucji publicznych oraz technologii, co może prowadzić do całkowitego wycofania się z korzystania z e-usług oraz cyfrowych platform rządowych. Ta izolacja cyfrowa może mieć poważne konsekwencje dla jakości życia seniorów, którzy w czasach pandemii oraz postępującej digitalizacji administracji publicznej są coraz bardziej uzależnieni od dostępu do usług online.
Dodatkowo masowe oszustwa podszywające się pod ZUS podważają wiarygodność tej kluczowej instytucji państwowej oraz mogą prowadzić do erozji zaufania społecznego do całego systemu zabezpieczenia społecznego. Kiedy seniorzy zaczynają postrzegać każdy komunikat od ZUS jako potencjalne oszustwo, może to prowadzić do sytuacji, w której prawdziwe, ważne informacje od instytucji będą ignorowane lub kwestionowane, co może mieć negatywne konsekwencje dla realizacji ich uprawnień emerytalnych.
Zakład Ubezpieczeń Społecznych odpowiada na rosnącą falę oszustw poprzez intensyfikację współpracy z organami ścigania oraz służbami specjalizującymi się w zwalczaniu cyberprzestępczości. Ta kooperacja obejmuje nie tylko bieżące śledztwa w konkretnych sprawach, ale także wymianę informacji o nowych technikach oszustów oraz wspólne opracowywanie strategii prewencyjnych. Szczególny nacisk kładzie się na ochronę osób starszych, które statystycznie są najbardziej narażone na tego typu przestępstwa ze względu na mniejszą świadomość zagrożeń cybernetycznych oraz większą skłonność do ufania osobom podającym się za przedstawicieli instytucji publicznych.
Instytucja prowadzi także intensywne kampanie edukacyjne mające na celu zwiększenie świadomości społecznej na temat metod stosowanych przez oszustów. Te działania obejmują nie tylko traditionalne kanały komunikacji jak media masowe czy ulotki informacyjne, ale także współpracę z organizacjami senioralnych, ośrodkami pomocy społecznej oraz lokalnymi ośrodkami kultury, gdzie regularnie organizowane są spotkania edukacyjne poświęcone bezpieczeństwu w internecie oraz rozpoznawaniu prób oszustw.
Kluczowym elementem obrony przed oszustami jest zrozumienie podstawowych zasad komunikacji ZUS z klientami. Instytucja nigdy nie inicjuje kontaktu z klientami poprzez wysyłanie dokumentów do podpisu w załącznikach e-mailowych, nie prosi o podawanie numerów kart kredytowych ani haseł do kont bankowych, oraz nie zachęca do klikania w podejrzane linki czy pobierania nieznanych plików. Wszystkie autentyczne komunikaty od ZUS dotyczące ważnych spraw są także dostępne poprzez oficjalne kanały komunikacji jak Platforma Usług Elektronicznych, gdzie klienci mogą zweryfikować autentyczność otrzymanych informacji.
Przyszłość walki z oszustwami podszywającymi się pod ZUS będzie prawdopodobnie wymagała jeszcze bardziej zaawansowanych technologii oraz metod ochrony. Rozwój sztucznej inteligencji może pomóc w automatycznym wykrywaniu oraz blokowaniu fałszywych komunikatów, ale równocześnie może być także wykorzystywany przez oszustów do tworzenia jeszcze bardziej wiarygodnych podróbek. Ta technologiczna gonitwa zbrojeń między obrońcami a przestępcami będzie prawdopodobnie definiować krajobraz cyberbezpieczeństwa w najbliższych latach, a osoby starsze będą musiały być szczególnie chronione jako najbardziej narażona grupa społeczna.
Ostatecznym celem tej walki z oszustwami nie jest tylko ochrona indywidualnych osób przed stratami finansowymi, ale także zachowanie zaufania społecznego do instytucji publicznych oraz zapewnienie, iż proces cyfryzacji administracji będzie przebiegać w sposób bezpieczny oraz inkluzywny dla wszystkich grup wiekowych. Tylko poprzez skuteczną kombinację edukacji społecznej, zaawansowanych technologii ochrony oraz konsekwentnego ścigania przestępców można mieć nadzieję na powstrzymanie tej fali oszustów zagrażających polskim seniorom.
