Choroba Leśniowskiego-Crohna i wrzodziejące zapalenie jelita grubego przestały być problemem tylko państw Zachodu. Upowszechniają się na całym świecie.
W jakich rejonach świata przybywa chorych na nieswoiste choroby zapalne jelit (NChZJ) i dlaczego? Na to pytanie postanowił odpowiedzieć międzynarodowy zespół ekspertów w dziedzinie chorób zapalnych jelit, który przeanalizował dane z ponad 500 badań populacyjnych, przeprowadzonych w ponad 80 regionach geograficznych na całym świecie. Wyniki zostały opublikowane niedawno w prestiżowym czasopiśmie „Nature”.
– Przez większość XX wieku NChZJ uważano za chorobę świata zachodniego, dotykającą głównie Amerykę Północną, Europę i Oceanię – mówi jeden z badaczy dr Gilaad Kaplan, profesor medycyny na kanadyjskim Uniwersytecie Calgary w Albercie. – Jednak na przełomie XX i XXI wieku zaczęliśmy obserwować gwałtowny wzrost zapadalności na NChZJ w nowo uprzemysłowionych regionach.
Do zbadania, jak te zmiany wpłynęły na NChZJ w różnych regionach świata, naukowcy wykorzystali trzy różne podejścia metodologiczne. Po pierwsze, stworzyli kompleksowy rejestr epidemiologiczny w oparciu o dane z ponad 500 badań populacyjnych, dotyczących zapadalności i/lub rozpowszechnienia NChZJ przeprowadzonych w 82 regionach świata w latach 1920–2024. Następnie, wykorzystując dane z rejestru, stworzyli model uczenia maszynowego, który pozwolił określić, jak poszczególne regiony świata przechodziły przez kolejne etapy zapadalności i rozpowszechnienia NChZJ na przestrzeni dziesięcioleci (patrz ramka). Model ten pozwolił na przygotowanie dwudziestoletniej prognozy zapadalności na NChZJ dla trzech krajów: Kanady, Danii i Szkocji, które znajdują się w tej chwili na trzecim etapie epidemiologicznego rozwoju choroby.
Z badania wynika, iż rozprzestrzenianie się NChZJ przebiega zgodnie z przewidywalnym schematem, często powiązanym z szybką industrializacją i urbanizacją. Jak wskazuje Kaplan, kluczową rolę w tym procesie prawdopodobnie odgrywają zmiany środowiskowe, takie jak: zmiany w diecie, zmniejszona ekspozycja na drobnoustroje we wczesnym okresie życia oraz zwiększone stosowanie antybiotyków i zanieczyszczenie środowiska.
Naukowcy zidentyfikowali trzy etapy rozwoju NChZJ oraz wygenerowali hipotetyczny etap 4.:
Etap 1: Pojawienie się. NChZJ występuje rzadko w pojedynczych przypadkach, co obserwuje się w tej chwili w niektórych częściach Afryki i innych krajach o niskich dochodach.
Etap 2: Przyspieszenie zachorowań. Na tym etapie region doświadcza gwałtownego wzrostu liczby nowych diagnoz, ponieważ regiony się uprzemysławiają i zmienia się styl życia (choć łączna liczba przypadków pozostaje ograniczona). Udokumentowano to np. w Hongkongu na początku XXI wieku.
Etap 3: Zwiększające się rozpowszechnienie. Na tym etapie wskaźniki nowych zachorowań spadają wraz ze wzrostem ogólnej zapadalności w regionie, co wynika z niskiej śmiertelności i kumulacji przypadków w młodszych populacjach, w konsekwencji w tej chwili więcej osób żyje z NChZJ.
Etap 4: Równowaga częstości występowania. Ostatni etap opisuje stabilizację częstości występowania NChZJ w populacji, w miarę jak osoby z NChZJ się starzeją, a liczba nowych diagnoz równoważy liczbę zgonów związanych z chorobą.
Stworzony przez naukowców model badawczy wskazuje, iż jeżeli zapadalność na choroby zapalne jelit utrzyma się na stabilnym poziomie przez następne dwie dekady, Dania, Szkocja i Kanada osiągną etap 4. do 2042 roku.
Wiele nowo uprzemysłowionych regionów Azji znajduje się w tej chwili w fazie 2, a Japonia i Korea Południowa, które doświadczyły gwałtownej industrializacji w drugiej połowie XX wieku, są bliskie przejścia do fazy 3. Regiony, w których uprzemysłowienie nastąpiło później, w tym Chiny, przeszły do fazy 2 stosunkowo niedawno. Badania wskazują również na wyraźne rejony wzrostu zapadalności w Ameryce Łacińskiej, np. bardziej rozwiniętych regionach Brazylii.
Wzrost zachorowań na NChZJ wynika nie tylko z industrializacji. Wraz z rozwojem gospodarek poprawia się również infrastruktura opieki zdrowotnej. – Prowadzi to do większej świadomości, lepszych narzędzi diagnostycznych i większej liczby wykrywanych przypadków choroby – mówi dr Kaplan. Naukowiec wskazuje, iż jeszcze do niedawna NChZJ były praktycznie nieznane w takich miejscach jak Azja. Było tak, dopóki zmiana diety i stylu życia na zachodni nie upowszechniły choroby na całym świecie.
Powstaje pytanie czy możemy mieć wpływ na epidemiologię NChZJ? Częściowo tak. Wiedza na temat NChZJ jako choroby wywołanej przez działalność człowieka powinna być popularyzowana. Do NChZJ w dużej mierze przyczynia się zachodnia dieta, bogata w przetworzoną żywność, produkty zwierzęce i wszelkiego rodzaju słodziki, a także emulgatory. Swoją rolę odgrywa zanieczyszczenie środowiska i wszechobecny mikroplastik.
Badanie zostało przeprowadzone przez konsorcjum Global IBD Visualization of Epidemiology Studies in the 21st Century (GIVES 21), grupę międzynarodowych ekspertów w dziedzinie NChZJ i zdrowia publicznego.
Opr. Krzysztof Mikiel
