Zrozumienie emocji u dziecka z autyzmem – jak wspierać rozwój kompetencji emocjonalnych?

Dlaczego dziecko z autyzmem tak często nie potrafi powiedzieć, co czuje? Czemu reaguje złością, kiedy tak naprawdę jest zdezorientowane lub przeciążone? Czy istnieją skuteczne metody, które pomogą mu zrozumieć własne emocje i adekwatnie je wyrazić?

Zrozumienie i wyrażanie emocji to najważniejszy obszar rozwoju społeczno-emocjonalnego dziecka, a jednocześnie jeden z najczęściej zaburzonych w przypadku dzieci ze spektrum autyzmu. Trudności te wpływają nie tylko na codzienne funkcjonowanie dziecka, ale również na jego relacje społeczne, adaptację przedszkolną czy szkolną, a także ogólne poczucie bezpieczeństwa emocjonalnego.

Charakterystyka trudności emocjonalnych u dzieci z autyzmem

Dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu (ASD) często prezentują ograniczoną zdolność do rozpoznawania i różnicowania emocji – zarówno własnych, jak i cudzych. Wynika to z kilku charakterystycznych cech funkcjonowania poznawczo-emocjonalnego, takich jak:

• deficyty teorii umysłu (trudność w rozumieniu stanów psychicznych innych osób),
• osłabiona intuicja społeczna,
• ograniczona samoświadomość emocjonalna (aleksytymia),
• trudności w integracji bodźców sensorycznych i emocjonalnych.

Dziecko z autyzmem może nie zauważać subtelnych sygnałów emocjonalnych u innych osób, nie rozpoznawać zmian własnego stanu emocjonalnego lub nie potrafić nazwać tego, co przeżywa. Często emocje są wyrażane impulsywnie lub poprzez zachowania nieakceptowalne społecznie, co może prowadzić do błędnych interpretacji i pogłębienia izolacji społecznej.

Budowanie świadomości emocjonalnej – skuteczne podejścia terapeutyczne

1. Modelowanie języka emocji

Niezwykle istotne jest codzienne używanie języka emocji przez dorosłych. Opisywanie przeżyć własnych i dziecka w konkretnych sytuacjach sprzyja tworzeniu połączeń między doznaniem a jego nazwą. Przykłady:

• „Wyglądasz na rozczarowanego, bo skończył się czas zabawy.”
• „Jestem dziś trochę zestresowana, bo mam dużo zadań.”

Modelowanie sprzyja rozwijaniu metapoznania emocjonalnego i zwiększa zasób słownictwa emocjonalnego.

2. Zastosowanie narzędzi wizualnych

Dzieci z autyzmem często lepiej przyswajają informacje w formie obrazowej. Skuteczne są m.in.:

• tablice z emocjami i mimiką twarzy,
• „termometr emocji” lub skale intensywności uczuć,
• piktogramy emocji do wykorzystania w sytuacjach trudnych.

Pomocne mogą być również schematy pomagające dziecku przeanalizować, co wywołało daną emocję i co można zrobić, aby sobie z nią poradzić.

3. Narracja terapeutyczna i bajkoterapia

W pracy z dziećmi przedszkolnymi i wczesnoszkolnymi doskonale sprawdza się wspólne czytanie książek o emocjach i omawianie uczuć bohaterów. Ułatwia to identyfikację emocji w bezpiecznej, metaforycznej przestrzeni.

Kiedy warto skonsultować się ze specjalistą?

Niepokojące sygnały, które mogą wskazywać na potrzebę specjalistycznego wsparcia, to m.in.:

• chroniczne trudności w identyfikacji emocji,
• impulsywne lub agresywne reakcje emocjonalne,
• brak zainteresowania stanami emocjonalnymi innych,
• wysoka zależność od rutyny emocjonalnej, brak elastyczności w reagowaniu.

W takich sytuacjach warto skorzystać z pomocy psychologa, terapeuty integracji sensorycznej lub terapeuty zajęciowego specjalizującego się w pracy z dziećmi z ASD.

Rozumienie emocji i ich adekwatne wyrażanie nie rozwija się u wszystkich dzieci w sposób naturalny – zwłaszcza w przypadku dzieci z autyzmem wymaga to systematycznego wsparcia, specjalistycznych metod i pełnej akceptacji otoczenia. Budowanie świadomości emocjonalnej to nie tylko nauka nazw uczuć – to najważniejszy element kształtowania relacji, tożsamości i samoregulacji.

W Centrum Terapii Alma każdego dnia towarzyszymy dzieciom i ich rodzinom w tym procesie, łącząc wiedzę psychologiczną z empatycznym podejściem.

Jeśli potrzebujesz wsparcia lub chcesz dowiedzieć się więcej – zapraszamy do kontaktu. Razem możemy pomóc dziecku lepiej rozumieć siebie i świat emocji.