Wyzwania w dorosłości u osób z ADHD i ASD

Podwójna diagnoza a życie społeczne, zawodowe i psychiczne młodych dorosłych

Współwystępowanie ADHD i zaburzeń ze spektrum autyzmu (ASD) to temat, który coraz częściej pojawia się w badaniach naukowych, praktyce klinicznej oraz rozmowach osób dorosłych, które właśnie otrzymują swoją diagnozę. Jak podwójna diagnoza wpływa na życie społeczne, zawodowe i zdrowie psychiczne młodych dorosłych? Jakie wyzwania stoją przed nimi, a jakie strategie mogą pomóc w codziennym funkcjonowaniu?

„coś jest z nią nie tak”

Kasia ma 27 lat. Od zawsze wiedziała, iż „coś jest z nią nie tak” – tak przynajmniej mówili nauczyciele, znajomi, czasem choćby rodzina. W szkole słyszała, iż jest „roztrzepana, ale zdolna”. Nie potrafiła usiedzieć na miejscu, gubiła rzeczy, zapominała o ważnych terminach. W relacjach z innymi często czuła się niezręcznie – nie wiedziała, kiedy zażartować, a kiedy lepiej milczeć. W dorosłym życiu wciąż zmieniała pracę, bo w każdej „coś nie pasowało”. Czuła się zmęczona ciągłym dostosowywaniem się do innych, ale nie rozumiała dlaczego.

Diagnoza przyszła dopiero wtedy, gdy Kasia zaczęła terapię po kolejnym wypaleniu zawodowym. Padły dwa słowa, które zmieniły wszystko: ADHD i ASD.

„Ale jak to? Przecież ja mam przyjaciół, umiem się odezwać do ludzi, jestem kreatywna!” – myślała. Jednak gdy zaczęła czytać o podwójnej diagnozie, wiele rzeczy zaczęło układać się w spójną całość. Problemy z koncentracją i impulsywnością, ale też nadwrażliwość na hałas, trudności w rozumieniu społecznych niuansów, przeciążenia sensoryczne… Wszystko to od lat było częścią jej życia, ale nigdy nie miało nazwy.

Podobną historię opowiada Marcin, trzydziestolatek, grafik komputerowy. W pracy ceniony za perfekcjonizm i świetne oko do szczegółów, prywatnie walczy z natrętnym analizowaniem każdej rozmowy i niekończącym się lękiem społecznym. Każda krytyka, choćby najdrobniejsza, potrafi go sparaliżować na całe dni. Od zawsze miał trudność z utrzymaniem przyjaźni – nie dlatego, iż nie chciał, ale dlatego, iż nie wiedział, jak to się robi „poprawnie”.

U Kasi i Marcina ADHD nie objawiało się w sposób oczywisty, a autyzm nie miał klasycznych „klocków” i „pociągów” znanych z dziecięcych obrazków. To, co ich łączyło, to nieustanne poczucie „bycia innym”, ciągłe próby dostosowywania się do oczekiwań świata, kosztem własnego zdrowia psychicznego.

Dopiero postawienie podwójnej diagnozy – ADHD i ASD – pozwoliło im spojrzeć na siebie z większą łagodnością. Zrozumieć, iż ich trudności to nie lenistwo ani brak chęci, ale wynik specyficznego funkcjonowania mózgu. Otworzyło to też drzwi do szukania skutecznych strategii radzenia sobie z codziennymi wyzwaniami.

Podobne historie słyszymy coraz częściej. Współczesne badania pokazują, iż wiele osób z ADHD i ASD otrzymuje diagnozę dopiero w dorosłości, często po latach nieudanych prób „naprawiania siebie”. W artykule, który właśnie czytasz, przyjrzymy się bliżej, jak podwójna diagnoza wpływa na życie społeczne, zawodowe i psychiczne młodych dorosłych. Na jakie trudności narażone są te osoby? Jakie strategie mogą im pomóc? I co my – jako społeczeństwo, terapeuci, pracodawcy – możemy zrobić, by nie musieli nieustannie „maskować się”, by móc być sobą?

ADHD i ASD – podwójna diagnoza, podwójne wyzwanie?

Przez lata ADHD i ASD traktowano jako odrębne diagnozy. Dziś wiemy, iż współwystępowanie tych dwóch zaburzeń jest częste – szacuje się, iż choćby 40–70% osób z ASD wykazuje również objawy ADHD, a znaczna część osób z ADHD ma cechy autystyczne (Rosen et al., 2022; BMC Psychiatry). Podwójna diagnoza niesie ze sobą specyficzne trudności, które wykraczają poza sumę objawów obu zaburzeń – wpływając na relacje społeczne, edukację, pracę oraz zdrowie psychiczne.

Wpływ podwójnej diagnozy na życie społeczne

Osoby dorosłe z ASD i ADHD często zmagają się z:

• trudnościami w czytaniu sygnałów społecznych i dostosowywaniu zachowań do kontekstu (ASD),
• impulsywnością, brakiem cierpliwości oraz problemami z kontrolą emocji (ADHD),
• nadmierną szczerością lub „niepoprawnością polityczną”, które mogą być źle odbierane przez otoczenie.

Efekt? Samotność, wykluczenie społeczne, poczucie niezrozumienia. Wielu dorosłych z podwójną diagnozą opisuje swoje doświadczenia jako „bycie zawsze obok grupy”, mimo prób nawiązania relacji.

Wskazówki terapeutyczne:
✅ Trening umiejętności społecznych (TUS) dostosowany do potrzeb osób z ADHD i ASD.
✅ Rozwijanie świadomości własnych potrzeb komunikacyjnych i granic.
✅ Psychoedukacja dla bliskich i współpracowników.

Wpływ na życie zawodowe

W pracy osoby z ADHD i ASD mogą mieć trudności z:

• organizacją czasu, planowaniem i realizacją zadań,
• koncentracją na nudnych, powtarzalnych obowiązkach,
• akceptowaniem krytyki lub nagłej zmiany planów,
• odnalezieniem się w środowiskach o niejasnych zasadach i dużej ilości bodźców (open space, nieformalne spotkania).

Jednocześnie mogą wykazywać wyjątkowe kompetencje w wąskich specjalizacjach, dużą kreatywność i rzetelność w wykonywaniu powierzonych zadań – o ile środowisko pracy jest odpowiednio dostosowane.

Wskazówki wspierające funkcjonowanie zawodowe:
✅ Stosowanie metod planowania pracy (np. technika Pomodoro, listy zadań).
✅ Wsparcie coachingowe w zakresie organizacji pracy i radzenia sobie z prokrastynacją.
✅ Praca w środowisku z jasno określonymi zasadami i przewidywalną strukturą.

Wpływ na zdrowie psychiczne

Podwójna diagnoza znacząco zwiększa ryzyko:

• depresji,
• lęku społecznego,
• obniżonej samooceny,
• wypalenia neuroatypowego (autistic burnout), związanego z ciągłą próbą dostosowania się do neurotypowego świata.

Jak pokazują badania (BMC Psychiatry, 2022), osoby z ASD i ADHD często przez lata funkcjonują bez diagnozy, zmagając się z etykietą „niezorganizowanych” czy „dziwnych”, co prowadzi do narastającego stresu i poczucia izolacji.

Strategie wspierające dobrostan psychiczny:
✅ Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) dostosowana do osób z ADHD i ASD.
✅ Nauka technik samoregulacji (Self-Reg, mindfulness).
✅ Grupy wsparcia dla dorosłych z podwójną diagnozą.

Diagnoza w dorosłości – szansa, nie wyrok

Dla wielu osób dorosłych poznanie przyczyny swoich trudności – diagnoza ADHD i ASD – staje się punktem zwrotnym. To nie tylko odpowiedź na pytanie „dlaczego było mi tak trudno?”, ale też otwarcie drogi do świadomego zarządzania swoim życiem, relacjami i zdrowiem.

Pamiętajmy, iż nie chodzi o „naprawianie” osoby, ale o stworzenie środowiska, w którym może ona rozwijać swoje mocne strony bez nadmiernego obciążenia adaptacyjnego.

Podsumowanie: Co pomaga osobom z podwójną diagnozą ADHD i ASD?

• Wczesna i prawidłowa diagnoza również w dorosłości.
• Psychoedukacja dla samej osoby oraz jej otoczenia.
• Terapie i treningi dostosowane do specyfiki współwystępowania ADHD i ASD.
• Świadome budowanie sieci wsparcia – rodzina, terapeuci, grupa rówieśnicza.
• Akceptacja swojej neuroatypowości i praca nad dobrostanem psychicznym, a nie jedynie „maskowaniem” objawów.

Źródła:

• Rosen, T. E., Mazefsky, C. A., & Vasa, R. A. (2022). Comorbidity of ADHD and ASD in adulthood: Clinical implications. BMC Psychiatry, 22, 1-13.
• Russell, G., Mandy, W., & Elliott, D. (2022). Identification and support of people with co-occurring autism and ADHD. The Lancet Psychiatry, 9(6), 464-476.
• Polderman, T. J. C. et al. (2021). Shared genetic contributions to ADHD and autism spectrum disorder. Translational Psychiatry, 11(1), 1-11.

Chcesz wiedzieć więcej o ADHD i ASD w dorosłości? Śledź nasze artykuły na autyzmwszkole.com, gdzie znajdziesz praktyczne wskazówki dla nauczycieli, terapeutów i rodziców.