Rak trzustki to jeden z najbardziej niebezpiecznych nowotworów ze względu na swój bezobjawowy początek oraz szybkie postępowanie w organizmie. Często diagnoza pada dopiero wtedy, gdy choroba jest już bardzo zaawansowana. Niestety, symptomy pojawiają się późno i są na tyle niespecyficzne, iż łatwo je pomylić z objawami innych dolegliwości.
W przypadku raka trzustki najważniejsze znaczenie ma wczesne wykrycie, ponieważ jedyną skuteczną metodą leczenia jest operacja. Poza tym czas zdecydowanie działa na niekorzyść chorego – im szybciej zostanie zdiagnozowana choroba, tym większe szanse na całkowite wyleczenie.
Statystyki i skala problemu w Polsce
W Polsce co roku stwierdza się około 4 tysiące nowych przypadków raka trzustki. Niestety zdecydowana większość to diagnozy stawiane już w zaawansowanym stadium choroby. Przeżywalność pięcioletnia wynosi zaledwie 5-10%. Z tego powodu prognozy dotyczące tego nowotworu są alarmujące – szacuje się, iż do 2030 roku rak trzustki może stać się drugą najczęstszą przyczyną zgonów onkologicznych w kraju.
Najczęściej chorują osoby powyżej 60. roku życia. Aktualnie rak trzustki zajmuje 9. miejsce wśród najczęściej występujących nowotworów u mężczyzn i 10. u kobiet.
Rak trzustki – charakterystyka choroby
Trzustka znajduje się głęboko w jamie brzusznej i pełni dwie ważne funkcje: trawienną oraz hormonalną. Większość nowotworów tego narządu to gruczolakoraki, które rozwijają się z komórek wyściełających przewody trzustkowe. Choroba rozwija się powoli i przez długi czas nie wywołuje charakterystycznych dolegliwości, co znacznie utrudnia jej rozpoznanie na wczesnym etapie.
Dodatkowo trudne jest wykrycie zmian w trzustce badaniami takimi jak USG jamy brzusznej, ze względu na jej głębokie położenie. Wczesne objawy często przypominają niestrawność, przemęczenie lub bóle pleców, co zniechęca do szybkiej wizyty u lekarza.
Czynniki zwiększające ryzyko zachorowania
Świadomość czynników ryzyka może pomóc w profilaktyce i szybszym rozpoznaniu choroby. Do najważniejszych z nich należą:
- Wiek – ponad 80% przypadków dotyczy osób po 55. roku życia.
- Palenie papierosów – związane jest choćby z 30% zachorowań, a ryzyko rośnie wraz z długością palenia i liczbą wypalanych papierosów.
- Otyłość i niewłaściwa dieta – szczególnie otyłość brzuszna oraz spożywanie przetworzonego mięsa i tłuszczów zwierzęcych, przy jednoczesnym niedoborze warzyw.
- Cukrzyca – zwłaszcza typu 2 i cukrzyca ciężarnych; nowo rozpoznana choroba może być pierwszym objawem raka trzustki.
- Przewlekłe zapalenie trzustki – zarówno alkoholowe, jak i dziedziczne formy choroby.
- Obciążenia genetyczne – gdy u co najmniej dwóch krewnych pierwszego stopnia wykryto raka trzustki, ryzyko zachorowania wzrasta choćby 30-krotnie.
- Inne przyczyny – zakażenie Helicobacter pylori, choroby przyzębia, marskość wątroby, grupa krwi inna niż 0 oraz ekspozycja na niektóre chemikalia.
Obecnie nie ma skutecznych badań przesiewowych dla raka trzustki, co jeszcze bardziej komplikuje jego wczesne wykrycie.
Wczesne objawy raka trzustki – na co zwrócić uwagę?
Początkowe symptomy mogą być bardzo subtelne i łatwe do przeoczenia. Należą do nich między innymi:
- Bez wyraźnej przyczyny występujące bóle brzucha i pleców, często promieniujące i przypominające bóle kręgosłupa.
- Utrata apetytu i szybkie uczucie sytości.
- Nieuzasadniona utrata masy ciała.
- Nudności, wzdęcia, sporadyczne wymioty.
- Nowo rozpoznana cukrzyca.
- Żółtaczka mechaniczna, zwłaszcza przy zmianach w głowie trzustki.
- Świąd skóry, zmiana koloru stolca na odbarwiony, ciemny mocz.
- Zakrzepica i nawracające zapalenie trzustki.
- Objawy psychiczne, jak depresja, a także zmiany skórne, zajady i krwawienia z przewodu pokarmowego.
Często pierwszym sygnałem alarmowym pacjentów jest żółtaczka, natomiast pozostałe objawy bywają bagatelizowane lub przypisywane mniej poważnym dolegliwościom.
Metody leczenia raka trzustki
Leczenie choroby jest bardzo wymagające i zawsze dobierane indywidualnie. Jedyną realną nadzieją na całkowite wyleczenie pozostaje radykalna operacja polegająca na usunięciu zmiany nowotworowej. Niestety tylko 15–20% chorych kwalifikuje się do zabiegu ze względu na zaawansowanie choroby.
Po operacji zalecana jest chemioterapia uzupełniająca, której zadaniem jest zniszczenie pozostałych komórek nowotworowych. U pacjentów z nieoperacyjnym stadium stosuje się chemioterapię paliatywną, mającą na celu poprawę jakości życia i wydłużenie czasu przeżycia.
„W ostatnich 5 latach opracowano dwie aktywne nowe strategie leczenia raka trzustki. Pierwsza to schemat FOLFIRINOX, charakteryzujący się dużą agresywnością, przeznaczony dla pacjentów z zaawansowanym nowotworem, którzy są w dobrym stanie ogólnym i mogą go znieść. Drugą metodą jest klasyczna gemcytabina z modyfikowanym lekiem nab-paklitaksel, który jest stabilizowany poprzez połączenie z albuminą. Po raz pierwszy mamy lek wyraźnie skoncentrowany na komórkach raka trzustki” – tłumaczy prof. Piotr Wysocki, prezes Polskiego Towarzystwa Onkologii Klinicznej.
Coraz lepsze rezultaty dają też terapie celowane, zwłaszcza dla pacjentów z określonymi mutacjami genetycznymi, takimi jak BRCA1 czy BRCA2. Badania molekularne pozwalają dopasować leczenie do indywidualnego typu nowotworu. Na horyzoncie są także nowe leki, które mogą poprawić rokowania chorych.
