„Działania osłabiające sceptycyzm szczepionkowy – budowanie zaufania do medyków i ułatwienia dla chętnych do zaszczepienia” – rekomendację 10. Kongresu Zdrowie Polaków przedstawia prof. Michał Wróblewski z Działu Badań Naukowych Centrum Oceny Technologii, Sieć Badawcza Łukasiewicz – Instytut Innowacji i Technologii.
Sceptycyzm szczepionkowy jest jednym z największych wyzwań dla zdrowia publicznego. W ostatnich latach dwukrotnie wzrosła liczba odmów szczepień ochronnych w Polsce. Wskaźnik wyszczepienia na grypę jest u nas jednym z najniższych w Unii Europejskiej. Ta negatywna sytuacja wymaga zrozumienia przyczyn sceptycyzmu i lęku przed szczepienia-mi, które, jak wskazuje wiele badań, mają charakter wieloaspektowy. Podczas Kongresu wy-mieniono wiele przyczyn sceptycyzmu wobec szczepień. Jedną z najważniejszych przyczyn jest brak całkowitego zaufania do personelu medycznego i systemu (pandemia była czasem, w którym nastąpił w Polsce spadek zaufania wobec lekarzy, co mogło mieć wpływ na pojawienie się postaw sceptycznych wobec szczepień). Do szczepień zniechęca także skomplikowany kalendarz szczepień i inne przeszkody utrudniające zapisanie się na szczepienie.
Rekomendujemy, aby przy projektowaniu polityki i programów szczepiennych wprowadzić rozmaite ułatwienia dla chętnych pacjentów, które pozwoliłyby na łatwe wkomponowanie szczepienia w życie codzienne. Proponujemy ułatwienia takie jak: stworzenie prostego, przejrzystego i dostępnego powszechnie kalendarza szczepień dla różnych grup wiekowych (zawierającego również szczepienia sezonowe, np. przeciw grypie czy COVID-19), stworzenie możliwości szczepień w zakładach pracy i placówkach oświatowych.
Badania pokazały różnice w nastawieniu wobec szczepień na COVID-19 i grypę, co oznacza, iż potrzebne jest zróżnicowane podejście w promocji tych dwóch szczepionek. O ile dobrym pomysłem jest ich łączenie (zaszczepienie się dwiema naraz), o tyle zasadne jest zróżnicowanie strategii komunikacyjnych dla każdej z tych szczepionek.
Prof. Michał Wróblewski, Dział Badań Naukowych Centrum Oceny Technologii, Sieć Badawcza Łukasiewicz – Instytut Innowacji i Technologii:
– Ta rekomendacja jest bardzo ważna, zwłaszcza kiedy jesteśmy po ciężkim sezonie grypowym, który przyniósł bardzo dużo zachorowań, również hospitalizacji i niestety zgonów.
Państwo prawdopodobnie wiecie, iż sceptycyzm szczepionkowy i problem ze szczepieniami został zdefiniowany przez Światową Organizację Zdrowia jeszcze przed pandemią jako jedno z kluczowych wyzwań dla globalnego zdrowia publicznego. Podczas pandemii wydarzyły się rzeczy, które sprawiają, iż problem jest dość poważny.
Po pierwsze, bardzo mocno w ostatnich latach wzrosła liczba odmów szczepień ochronnych w Polsce. Biorąc pod uwagę ostatnie lata, jest to wzrost lawinowy. Po drugie, w czasie pandemii również obniżył się poziom zaufania do systemu ochrony zdrowia, lekarzy i medyków, co jest kluczowe, jeżeli chodzi o programy profilaktyczne, w tym akceptację szczepień ochronnych. I po trzecie, w czasie pandemii znacząco wzrosła popularność ruchów antyszczepionkowych, które negatywnie oddziałują na postawy wobec szczepień.
Osoby zajmujące się, tak jak ja, postawami społecznymi wobec szczepień wiedzą doskonale, iż jest to zjawisko bardzo kompleksowe. Sceptycyzm wobec szczepień jest spektrum pewnych postaw związanych z jednej strony z wyraźną krytyką, wiarą w teorie spiskowe, ale również wieloma innymi powodami, które ukierunkowują ludzi, żeby się nie szczepili, dlatego zrozumienie sceptycyzmu szczepionkowego, różnych postaw i motywacji tego, żeby się nie szczepić, uważamy za rzecz fundamentalną.
Badania pokazują również, iż ludzie nie szczepią się nie tylko dlatego, iż się boją, ale również dlatego, iż nie ma odpowiedniego dostępu do szczepień. Mówimy tutaj nie tylko o kwestiach liczby szczepionek, ale również o takich bardzo pragmatycznych i prozaicznych rzeczach związanych z próbą wkomponowania praktyki szczepień w realia życia codziennego.
Badania pokazują też, iż ludzie mają różny stosunek do różnych szczepień, dlatego rekomendujemy różne podejście, np. w projektowaniu strategii komunikacyjnych, a także różne sposoby przekonywania do różnych szczepień.
Rekomendację zaprezentowano podczas spotkania „Nauka dla zdrowia społeczeństwa w Roku Edukacji Zdrowotnej i Profilaktyki”, które odbyło się 3 marca 2025 r. w Senacie RP.
Link do transmisji Prezentacja Raportu z 6. Kongresu „Zdrowie Polaków” oraz wręczenie nagród „Perspektywy Medycyny”. – YouTube
Tekst i foto: Marta Jakubiak
