Dodatkowym utrudnieniem jest fakt, iż wielu pacjentów podejmuje próby samoleczenia, często sięgając po preparaty przeciwkaszlowe bez adekwatnego zrozumienia ich działania i przeznaczenia.
Poniżej przedstawiamy zestawienie najczęstszych mitów i faktów dotyczących farmakoterapii kaszlu, w oparciu o aktualną wiedzę i praktykę apteczną.
Kaszel poinfekcyjny nie wymaga leczenia – MIT
To błędne przekonanie. Choć w przypadku kaszlu poinfekcyjnego nie stosuje się leczenia przyczynowego (z wyjątkiem infekcji bakteryjnych wymagających antybiotykoterapii), objaw ten często wymaga terapii łagodzącej. W przypadku nasilonego kaszlu może być leczony wziewnym bromkiem ipratropium lub glikokortykosteroidami wziewnymi (GKS).
Jeśli te metody nie przynoszą poprawy, zaleca się włączenie leków przeciwkaszlowych o działaniu centralnym, takich jak dekstrometorfan, który skutecznie hamuje odruch kaszlowy i poprawia komfort pacjenta.1
Na kaszel suchy i mokry wystarczy jeden lek – MIT
Farmakologiczne leczenie kaszlu jest zależne przede wszystkim od ustalenia, czy kaszel jest suchy, czy produktywny. Leki przeciwkaszlowe, takie jak kodeina czy dekstrometorfan, są przeznaczone do hamowania odruchu kaszlowego i adekwatne tylko w przypadku kaszlu suchego. W sytuacji, gdy kaszel jest produktywny i ma za zadanie usunięcie zalegającej wydzieliny z dróg oddechowych, stosuje się leki dedykowane właśnie temu typowi kaszlu. Typ kaszlu jest kluczowym czynnikiem wyboru adekwatnego leczenia farmakologicznego.2
Dekstrometorfan ma słabsze działanie przeciwkaszlowe niż kodeina – MIT
Stwierdzenie jest niezgodne z danymi farmakologicznymi. Badania wskazują, iż siła działania przeciwkaszlowego dekstrometorfanu jest w rzeczywistości choćby nieco większa niż kodeiny. Oznacza to, iż dekstrometorfan może być bardziej skuteczny w tłumieniu kaszlu. Ponadto, jest on lepiej tolerowany przez pacjentów.2
Dekstrometrofan w odróżnieniu od kodeiny można stosować u młodszych dzieci – FAKT
W Polsce stosowanie dekstrometorfanu jest dopuszczone już od 6. roku życia (lek dostępny na receptę, OTC dostępny od 12. roku życia). Natomiast stosowanie kodeiny – od 12 roku życia, ze względu znaczne ryzyko wystąpienia poważnych efektów ubocznych, takich jak zagrażająca życiu depresja oddechowa. Natomiast według Europejskiej Agencji Leków kodeina nie powinna być stosowana u osób poniżej 18 roku życia.2
Osoby starsze są bardziej narażone na działania niepożądane kodeiny – FAKT
Osoby starsze wykazują zwiększoną wrażliwość na opioidy, takie jak kodeina, oraz odmienną fizjologię. choćby przy zalecanych dawkach i czasie stosowania, ryzyko wystąpienia poważnych działań niepożądanych jest u nich bardziej wyraźne. Ich organizm wolniej metabolizuje leki, co wydłuża okres półtrwania substancji czynnych i ich metabolitów, zwłaszcza przy zaburzeniach czynności nerek. Prowadzi to do kumulacji leków i zwiększonego ryzyka toksyczności. Dodatkowo, polipragmazja (jednoczesne stosowanie wielu leków) zwiększa ryzyko interakcji.3,4
Dekstrometorfan rzadziej powoduje zaparcia niż kodeina – FAKT
Dekstrometorfan wykazuje małe prawdopodobieństwo wywołania zaparć w porównaniu do kodeiny. Wynika to z faktu, iż dekstrometorfan nie posiada istotnej aktywności w stosunku do receptora μ-opioidowego i receptora σ1R. Pobudzenie tych receptorów jest często odpowiedzialne za zaparcia, które są znanym i częstym efektem ubocznym opioidów, do których należy kodeina.5,6
Kodeina jest bezpieczna, ponieważ dostępna jest bez recepty – MIT
Mimo iż kodeina jest dostępna bez recepty, nie jest pozbawiona ryzyka. Wykazuje silny potencjał uzależniający, co stanowi istotny aspekt do uwzględnienia w farmakoterapii. Przyjmowanie kodeiny w dużych dawkach oraz przez dłuższy czas może prowadzić do depresji ośrodka oddechowego, co stanowi poważne zagrożenie dla pacjenta.2
Długotrwałe stosowanie kodeiny może prowadzić do tolerancji i uzależnienia – FAKT
Opioidy, takie jak kodeina, aktywują receptory opioidowe w organizmie. Przy długotrwałej ekspozycji na opioidy obserwuje się stopniową adaptację organizmu. Oznacza to, iż aby osiągnąć zamierzony efekt terapeutyczny, konieczne jest zwiększanie dawki.
Z czasem może rozwinąć się uzależnienie:
- Fizyczne – objawia się charakterystycznym zespołem objawów odstawiennych (tj. zmęczenie, zaburzenia snu, nudności i wymioty) po zaprzestaniu podawania substancji.
- Psychiczne – charakteryzuje się niekontrolowaną potrzebą przyjmowania leku.7
Kaszel, choć jest objawem powszechnym, wymaga świadomego podejścia terapeutycznego. Dekstrometorfan stanowi skuteczną i bezpieczną alternatywę dla kodeiny, zwłaszcza u dzieci i osób starszych.
Z kolei farmaceuci, jako najbliżsi doradcy pacjentów, odgrywają kluczową rolę w edukacji, doborze odpowiedniego preparatu i czujności wobec potencjalnych działań niepożądanych leków przeciwkaszlowych.
Bibliografia
- Batura-Gabryel, H. (2012). Kaszel – trudny problem kliniczny. Nowa Medycyna, 1, 6–9.
- Krenke, R., Chorostowska-Wynimko, J., Dąbrowska, M., Bieńkowski, P., Arcimowicz, M., Grabczak, E. M., & Mastalerz-Migas, A. (2018). Postępowanie w kaszlu u osób dorosłych – rekomendacje dla lekarzy rodzinnych. Lekarz POZ, 6, 425–452.
- Pergolizzi, J., Böger, R. H., Budd, K., Dahan, A., Erdine, S., Hans, G., et al. (2008). Opioidy i postępowanie w ciężkim bólu przewlekłym u osób starszych. Pain Practice, 8(4), 287–313. Via Medic..4. Mohammad
- Garwood, C. L., Binns-Emerick, L., et al. (2024). A narrative review of risk mitigation strategies in the management of opioids. Annals of Palliative Medicine, 13(4), 901–913
- Dekstrometorfan – charakterystyka leku. Farmacja Polska, 65(2), 100–108.
- Silva, A. R., & Dinis-Oliveira, R. J. (2020). Pharmacokinetics and pharmacodynamics of dextromethorphan: Clinical and forensic aspects. Drug Metabolism Reviews, 52(2), 258–282
- Dydyk AM, Jain NK, Gupta M. Opioid Use Disorder: Evaluation and Management.(2024) StatPearls Publishing. National Library od Medicine. [Accessed 22 Jul 2025].
ACO/25/07/00296
