Jakie są najważniejsze mity dotyczące Zespołu Aspergera i autyzmu?

Każdy jest geniuszem. Ale jeżeli zaczniesz oceniać rybę pod względem jej zdolności wspinania się na drzewa, to przez całe życie będzie myślała, iż jest głupia” — Albert Einstein

Obalanie najczęstszych mitów i nieporozumień

Zespół Aspergera oraz autyzm (w tym autyzm wysokofunkcjonujący) to zaburzenia neurorozwojowe, które przez lata obrosły w szereg mitów i stereotypów. Wraz z rosnącą świadomością społeczną coraz częściej dostrzegamy potrzebę rzetelnego przedstawiania spektrum autyzmu – zgodnie z aktualną wiedzą naukową. W tym artykule przyjrzymy się najczęstszym mitom dotyczącym autyzmu i zespołu Aspergera oraz obalimy je w oparciu o badania, doświadczenia specjalistów i głosy samych osób w spektrum.

Ludzie autystyczni i hipersystematorzy* bez formalnej diagnozy reprezentują jeden z wielu typów mózgu i mogą świetnie sobie radzić, albo też borykać się z trudnościami, w zależności od tego, w jakim środowisku się znajdą. Jak powiedział mi pewien autystyczny mężczyzna z Danii: – Jesteśmy jak ryby słodkowodne w słonej wodzie. Rzucamy się rozpaczliwie, cierpimy borykamy się z trudnościami, a choćby możemy umrzeć. Ale wystarczy wrzucić nas do słodkiej wody, a rozkwitniemy. — Simon Baron Cohen, Poszukiwacze wzorów Autyzm a ludzka wynalazczość

*Pojęcie hipersystematorów (ang. hypersystemizers) zostało wprowadzone przez Simona Barona-Cohena w książce „Poszukiwacze wzorów. Autyzm a ludzka wynalazczość” i odnosi się do osób, które wykazują wyjątkowo silną zdolność do dostrzegania, analizowania i tworzenia systemów – czyli powtarzalnych wzorców, reguł i zależności.

Baron-Cohen twierdzi, iż wiele osób w spektrum autyzmu to właśnie hipersystematorzy – ich mózg działa jak detektor schematów. Dzięki temu potrafią oni zauważać subtelne schematy w otoczeniu, języku, liczbach, muzyce, technologii czy przyrodzie, które dla innych pozostają niewidoczne.

To systematyczne podejście do świata sprawia, iż osoby z autyzmem często wyróżniają się w dziedzinach wymagających precyzji i logicznego myślenia, takich jak matematyka, informatyka, inżynieria czy nauki przyrodnicze. Baron-Cohen podkreśla, iż hipersystemizacja nie jest deficytem, ale potencjałem – siłą, która przez wieki przyczyniała się do postępu cywilizacyjnego i wynalazczości.

🔍 „To właśnie dzięki hipersystematorom ludzkość tworzyła nowe narzędzia, języki, maszyny i teorie. Autyzm to nie tylko wyzwanie – to także motor innowacji.” – pisze autor.

Najważniejsze mity dotyczące zespołu Aspergera i autyzmu (spektrum autyzmu ASD):

Mit 1: „Osoby z autyzmem nie mają uczuć ani empatii”

Fakty: Osoby w spektrum autyzmu doświadczają całej gamy emocji, często bardzo intensywnie. Ich empatia może mieć inną formę niż u neurotypowych osób – trudność może dotyczyć odczytywania sygnałów niewerbalnych czy reagowania w sposób społecznie oczekiwany. Jednak wiele osób z autyzmem wykazuje głęboką empatię poznawczą i emocjonalną – szczególnie wobec zwierząt, dzieci czy bliskich.

📚 Badania Simon Baron-Cohen’a (2010) pokazują, iż osoby z autyzmem mogą mieć trudności z tzw. teorią umysłu (rozumieniem intencji innych), ale nie oznacza to braku empatii emocjonalnej.

Mit 2: „Zespół Aspergera to łagodniejsza forma autyzmu”

Fakty: Od 2013 roku (DSM-5) zespół Aspergera został włączony do spektrum zaburzeń autystycznych ASD jako tzw. „autyzm bez opóźnienia intelektualnego i opóźnień mowy”. Nie chodzi o „łagodniejszą formę”, ale o inny profil funkcjonowania. Wysoka inteligencja czy płynna mowa nie wykluczają poważnych trudności w relacjach społecznych, elastycznym myśleniu czy samoregulacji.

💡 Ważne: Termin „zespół Aspergera” jest przez cały czas używany, szczególnie przez dorosłe osoby z diagnozą sprzed 2013 roku, które często identyfikują się z tą nazwą.

Mit 3: „Dzieci z autyzmem nie chcą się bawić z innymi”

Fakty: Dzieci w spektrum często chcą nawiązywać relacje, ale nie zawsze wiedzą jak to zrobić. Ich sposób zabawy może różnić się od typowego – mogą preferować zabawy samotne, schematyczne, nietypowe. Jednak przy odpowiednim wsparciu uczą się budować więzi, wchodzić w interakcje i dzielić się zainteresowaniami.

🎓 Terapie takie jak TUS (Trening Umiejętności Społecznych) czy interwencje oparte na zabawie (np. DIR/Floortime) pomagają rozwijać kompetencje społeczne w sposób dostosowany do potrzeb dziecka.

Mit 4: „Osoby z autyzmem to geniusze jak Rain Man”

Fakty: Choć niektóre osoby w spektrum wykazują wybitne zdolności w określonych dziedzinach (tzw. „wyspy geniuszu” lub savantyzm), dotyczy to jedynie około 10% osób z autyzmem. Większość ma różnorodne profile umiejętności – silne strony przeplatają się z obszarami wymagającymi wsparcia.

📊 Spektrum autyzmu oznacza różnorodność – każda osoba ma inne potrzeby i potencjał.

Mit 5: „Autyzm to choroba”

Fakty: Autyzm to zaburzenie neurorozwojowe, a nie choroba. Nie można się nim „zarazić” ani go „wyleczyć”. Autyzm to inny sposób przetwarzania informacji, postrzegania świata i przeżywania emocji. Kluczem jest akceptacja, dostosowanie otoczenia i wzmacnianie samodzielności.

🧠 Współczesne podejście neuroatypowe postuluje: „To nie osoby z autyzmem mają się zmieniać – to świat powinien być bardziej dostępny i różnorodny.”

Mit 6: „Autyzm jest spowodowany przez złe wychowanie lub szczepienia”

Fakty: Nie ma żadnych naukowych dowodów na związek szczepień z autyzmem. Ta teoria została obalona i uznana za fałszywą oraz szkodliwą. Podobnie – autyzm nie wynika z błędów wychowawczych. Jest efektem złożonej interakcji czynników genetycznych i neurobiologicznych.

🔬 American Academy of Pediatrics, WHO oraz liczne meta-analizy wykluczają związek autyzmu z MMR i innymi szczepieniami.

Mit 7: „Z autyzmu można wyrosnąć”

Fakty: Autyzm to cecha rozwojowa – towarzyszy człowiekowi przez całe życie. Można rozwijać umiejętności, lepiej radzić sobie w codzienności, ale podstawa neuroatypowego funkcjonowania nie znika. To dlatego tak ważne jest wczesne wsparcie, terapia i budowanie mocnych stron, a nie dążenie do „normalizacji”.

Mit 8: „Osoby z zespołem Aspergera są niegrzeczne i aroganckie”

Fakty: Trudności w komunikacji, dosłowne rozumienie języka, brak filtrów społecznych czy niezręczność w relacjach mogą być błędnie interpretowane jako brak kultury. Tymczasem są to objawy neurologiczne, a nie przejawy złego wychowania. Empatia i wrażliwość często kryją się pod pozornym dystansem.

👥 Edukacja rówieśnicza i kampanie społeczne pomagają zmieniać te niesprawiedliwe oceny.

Mit 9: „Osoby w spektrum nie mogą pracować ani żyć samodzielnie”

Fakty: Wiele osób z autyzmem i zespołem Aspergera prowadzi satysfakcjonujące, niezależne życie – studiują, pracują, zakładają rodziny. najważniejsze są: wczesna diagnoza, indywidualne wsparcie, edukacja dostosowana do potrzeb i środowisko zrozumienia.

💼 Na rynku pracy coraz więcej firm wprowadza strategie różnorodności neurotypowej (neurodiversity hiring programs).

Mit 10: „Autyzm wygląda zawsze tak samo”

Fakty: „Jeśli znasz jedną osobę z autyzmem, to… znasz jedną osobę z autyzmem.” Spektrum oznacza ogromną różnorodność funkcjonowania. Każda osoba jest inna – nie ma jednego „modelu autyzmu”. Trzeba patrzeć indywidualnie, bez uprzedzeń i uogólnień.

„Różnorodność nie jest problemem do rozwiązania. To dar do przyjęcia.”
— Nick Walker, autorka książki Neuroqueer Heresies

📘 Czym jest ASD? Jak zmieniało się rozumienie autyzmu i zespołu Aspergera?

ASD (Autism Spectrum Disorder), czyli Spektrum Zaburzeń Autystycznych, to neurobiologicznie uwarunkowane zaburzenie rozwojowe, które wpływa na sposób komunikacji, interakcji społecznych, przetwarzania bodźców oraz zainteresowań i zachowań. Osoby w spektrum mogą mieć trudności w rozumieniu norm społecznych, interpretowaniu emocji innych osób, a także prezentować schematyczne lub powtarzalne wzorce zachowań.

🔬 Zmieniające się podejście: Od podtypów do spektrum

W przeszłości autyzm klasyfikowano jako zespół odrębnych zaburzeń. W międzynarodowych systemach diagnostycznych (DSM-IV, ICD-10) wyróżniano m.in.:

• autyzm dziecięcy (tzw. klasyczny),
• zespół Aspergera,
• autyzm atypowy,
• całościowe zaburzenia rozwoju nieokreślone inaczej (PDD-NOS).

Osoby z zespołem Aspergera były opisywane jako funkcjonujące wyżej – z prawidłowym rozwojem mowy i bez niepełnosprawności intelektualnej, ale z trudnościami społecznymi i schematyzmem poznawczym.

📅 najważniejszy moment: DSM-5 i pojęcie „spektrum”

W 2013 roku Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne (APA) opublikowało nową wersję klasyfikacji diagnostycznej – DSM-5, w której wszystkie wcześniejsze diagnozy zastąpiono wspólną kategorią:
👉 ASD – Autism Spectrum Disorder.

Dlaczego?
Badania wykazały, iż wcześniejsze podziały nie odzwierciedlały rzeczywistości – granice między podtypami były płynne, niejednoznaczne i nieprzydatne klinicznie. To, co okazywało się ważniejsze, to zakres i stopień nasilenia objawów, a nie konkretny „typ”.

Od tej pory mówimy więc o spektrum autyzmu – które obejmuje całą gamę różnic w funkcjonowaniu, od osób niemówiących, potrzebujących intensywnego wsparcia, po osoby wysokofunkcjonujące, z wysokim IQ i dużą niezależnością życiową.

🌍 ICD-11 i aktualne podejście

Również Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) w swojej najnowszej klasyfikacji chorób ICD-11 (weszła w życie w 2022 roku) przyjęła pojęcie spektrum autyzmu, rezygnując z wcześniejszych nazw, w tym z zespołu Aspergera jako osobnej jednostki.

Zamiast tego stosuje się dodatkowe oznaczenia, np.:

• z opóźnieniem rozwoju mowy lub bez,
• z niepełnosprawnością intelektualną lub bez.

🧠 ASD jako różnorodność neurologiczna

Współczesne podejście do autyzmu coraz częściej odchodzi od patrzenia przez pryzmat deficytów, a zamiast tego akcentuje neuroróżnorodność (neurodiversity). Oznacza to uznanie, iż ludzki mózg może funkcjonować na różne sposoby – i iż autyzm to nie choroba, ale inny sposób doświadczania świata.

🔍 W tym kontekście mówi się też o hipersystematorach, jak opisywał Simon Baron-Cohen – osobach o wyjątkowej umiejętności dostrzegania wzorców, reguł i struktur, co może prowadzić do innowacyjności, ale też izolacji społecznej.

• ASD to spektrum, a nie sztywna kategoria.
• Zespół Aspergera nie zniknął – został włączony do spektrum jako jego wariant funkcjonowania bez opóźnień intelektualnych i językowych.
• Współczesna nauka odchodzi od etykietowania, a dąży do indywidualizacji wsparcia i zrozumienia różnorodnych potrzeb rozwojowych.
• Kluczem jest elastyczne myślenie, empatia i wiedza oparta na faktach, nie mitach.

Podsumowanie: Edukacja zamiast stereotypów

Zrozumienie autyzmu i zespołu Aspergera wymaga porzucenia uproszczonych obrazów i otwartości na różnorodność. Dzięki wiedzy naukowej, doświadczeniu osób neuroatypowych i pracy specjalistów możemy lepiej wspierać, rozumieć i tworzyć bardziej dostępny świat dla wszystkich.

„Najpiękniejsze rzeczy w życiu nie mieszczą się w żadnych normach.”
— Robin Williams

Najczęściej zadawane pytania

Czy zespół Aspergera to to samo co autyzm?
Zespół Aspergera to jedna z form autyzmu – dziś klasyfikowana jako część spektrum zaburzeń autystycznych.

Czy osoby z autyzmem są niezdolne do relacji?
Nie – wiele osób z ASD tworzy bliskie przyjaźnie i związki, choć ich forma i sposób wyrażania emocji może się różnić.

Czy da się „wyleczyć” autyzm?
Nie, autyzm nie jest chorobą. Można jednak skutecznie wspierać rozwój, uczyć kompetencji społecznych i komunikacyjnych.

Czy osoby z autyzmem mogą pracować?
Tak – wiele osób w spektrum odnosi sukcesy zawodowe, szczególnie gdy środowisko pracy jest przyjazne i wspierające.

„Nie staraj się wpasować dziecka w system. Zbuduj system, który pasuje do dziecka.”
— Temple Grandin (naukowiec, autorka, osoba w spektrum autyzmu)

📘 jeżeli chcesz wiedzieć więcej o edukacji uczniów ze spektrum autyzmu, odwiedzaj regularnie autyzmwszkole.com – tworzymy przestrzeń wiedzy, empatii i praktyki edukacyjnej.