Jak wspierać emocje nastolatka przed ważnym egzaminem? Rola rodzica, nauczyciela i terapeuty

Egzamin ósmoklasisty czy matura to dla wielu nastolatków moment przełomowy – test nie tylko wiedzy, ale również odporności emocjonalnej. Dla młodzieży ze spektrum autyzmu może to być szczególnie obciążające przeżycie, które wymaga wszechstronnego wsparcia ze strony dorosłych. Jak zatem mądrze i skutecznie wspierać emocje nastolatka w tym wyjątkowym czasie?

Stres przed egzaminem – co dzieje się w głowie nastolatka?

Stres egzaminacyjny to zjawisko powszechne. U młodych osób objawia się m.in. napięciem, drażliwością, wycofaniem społecznym, trudnościami ze snem czy somatyzacją (bóle głowy, brzucha). U uczniów z autyzmem te reakcje bywają silniejsze z uwagi na nadwrażliwość na zmiany, trudności z przewidywaniem i wyrażaniem emocji.

„W sytuacjach lękowych u dzieci i młodzieży obserwujemy nadaktywność ciała migdałowatego, które odpowiada za reakcję walki lub ucieczki. Mózg nie odróżnia stresu przed egzaminem od realnego zagrożenia” – podkreśla dr Bessel van der Kolk, psychiatra i autor książki The Body Keeps the Score.

Dlatego tak ważne jest zbudowanie bezpiecznego środowiska, w którym nastolatek może mówić o swoich emocjach, obawach i potrzebach.

Rola rodzica – empatia, rytuały spokoju i codzienna obecność

Rodzic to pierwsza linia wsparcia. Nie chodzi o kontrolę, ale o współtowarzyszenie. Co może pomóc?

✅ Stwórz przestrzeń na rozmowę

Zamiast pytać: „Uczyłeś się dziś?”, lepiej zapytać: „Jak się czujesz zbliżającym się egzaminem?”. Czasem warto po prostu być obok – bez oceny, z ciepłym kakao i spokojem.

✅ Wprowadź rytuały regulujące

Stałe pory posiłków, odpoczynku, snu – to wszystko buduje poczucie przewidywalności. Dla ucznia z ASD to szczególnie ważne.

✅ Zachęcaj do „emocjonalnej apteczki”

Można stworzyć wspólnie „zestaw ratunkowy” na trudne chwile: ulubiona muzyka, zapach, breloczek sensoryczny, afirmacja („Oddycham. Dam radę. To tylko egzamin, nie całe życie.”).

Rola nauczyciela – przewodnik, nie sędzia

Szkoła to drugi dom. Dla wielu uczniów – również źródło stresu. Nauczyciel ma ogromny wpływ na klimat emocjonalny klasy.

✅ Bądź realistycznym optymistą

Zamiast straszyć wynikami („Bez tego egzaminu nie dostaniesz się nigdzie!”), warto wzmacniać poczucie sprawczości: „Zrobiłeś już naprawdę dużo. Teraz powtórki to tylko porządkowanie.”

✅ Pomóż zaplanować naukę

Wspólne rozpisanie harmonogramu powtórek w formie kolorowego planu może dać nastolatkowi konkret, którego często potrzebuje.

✅ Uwzględnij potrzeby ucznia z ASD

Może potrzebować ciszy, powtarzania poleceń, użycia checklist, wcześniejszego dostępu do struktury egzaminu. Warto rozmawiać z pedagogiem i rodzicami.

Rola terapeuty – pomoc w regulacji i nazwaniu emocji

Terapeuta (psycholog, pedagog specjalny, terapeuta TUS) może odegrać kluczową rolę, szczególnie gdy poziom napięcia przekracza możliwości samoregulacji ucznia.

✅ Nauka technik relaksacyjnych

Proste ćwiczenia oddechowe, wizualizacja „bezpiecznego miejsca”, progresywna relaksacja mięśni – to narzędzia, które można ćwiczyć na sesjach, a potem wykorzystywać przed egzaminem.

✅ Praca z przekonaniami

Warto pomóc uczniowi zauważyć myśli katastroficzne („Obleję i wszystko przepadnie”) i zastąpić je realistycznymi („Znam większość materiału. choćby jeżeli będzie trudne pytanie – mogę spróbować.”).

✅ Trening wyrażania emocji

Uczeń z ASD nie zawsze powie: „Boję się.” – ale może narysować, pokazać skalę emocji, opowiedzieć metaforą. Terapeuta może pomóc mu rozpoznawać i nazywać to, co przeżywa.

Nie zapominajmy o ciele – ruch, sen, dieta

Wspieranie emocji to nie tylko rozmowa. To także:

• ✅ Ruch (codzienna aktywność fizyczna zmniejsza poziom kortyzolu – hormonu stresu),
• ✅ Sen (minimum 8h dziennie – mózg potrzebuje regeneracji),
• ✅ Odżywianie (unikaj nadmiaru cukru i kofeiny, sięgaj po produkty wspierające układ nerwowy: orzechy, banany, warzywa, woda).

„Zrób dziś to, czego innym się nie chce, by jutro móc robić to, czego inni nie potrafią.” – Jerry Rice

Podsumowanie – wspierajmy razem

Wspieranie emocji nastolatka przed egzaminem to proces zespołowy. Rodzic, nauczyciel i terapeuta – każdy ma swoją istotną rolę. Nie chodzi o presję, ale o poczucie bezpieczeństwa, regulacji i wspólnoty. Im więcej uważności, zrozumienia i narzędzi otrzyma młody człowiek, tym większa jego szansa, iż nie tylko zda egzamin – ale wyjdzie z niego silniejszy.

Najczęściej zadawane pytania

Jakie techniki oddechowe polecane są uczniom przed egzaminem?
Najprostsza to oddychanie 4-4-4: wdech przez nos (4 sekundy), zatrzymanie (4 sekundy), wydech przez usta (4 sekundy). Pomaga uspokoić układ nerwowy.

Czy stres zawsze jest zły?
Nie. Niewielka dawka stresu może mobilizować. Problemem jest stres przewlekły, który paraliżuje zamiast motywować.

Jak pomóc uczniowi z autyzmem, który nie mówi o swoich emocjach?
Można użyć obrazków, skal emocji, rysowania lub metafor. Czasem sama obecność dorosłego wystarczy, by poczuł się bezpiecznie.

Czy warto w dniu egzaminu uczyć się jeszcze rano?
Nie zaleca się intensywnej nauki tuż przed egzaminem. Lepiej zjeść śniadanie, pospacerować, powtórzyć najważniejsze hasła i uspokoić się.

„Odwaga nie polega na braku strachu, ale na działaniu pomimo niego.” – Nelson Mandela