Cesarskie cięcie (łac. sectio caesarea) to operacyjny sposób zakończenia ciąży polegający na przecięciu powłok brzusznych i macicy w celu wydobycia dziecka. Choć procedura ta jest powszechnie uważana za bezpieczną, pozostaje dużą operacją chirurgiczną z własnymi powikłaniami. Na świecie wskaźnik cięć cesarskich wzrósł z ok. 7 % w 1990 r. do 21 % w tej chwili i może sięgnąć 29 % do 2030 r. Światowa Organizacja Zdrowia podkreśla jednak, iż cesarskie cięcie powinno być wykonywane wyłącznie wtedy, gdy uzasadniają to względy medyczne, ponieważ „nie ma dowodów na korzyści dla kobiet lub niemowląt, u których zabieg ten nie jest konieczny”. W Polsce cesarskiego cięcia nie wykonuje się „na życzenie” – decyzja o operacji musi wynikać ze wskazań medycznych.
W niniejszym artykule wyjaśniamy, czym jest cesarskie cięcie, kiedy jest niezbędne, jak przebiega operacja i jakie niesie ze sobą korzyści i ryzyka. Omawiamy również rekonwalescencję po zabiegu oraz działania, które pomagają ograniczyć liczbę niepotrzebnych cięć.
Czym jest cesarskie cięcie?
Cesarskie cięcie jest operacją, podczas której chirurg wykonuje nacięcie w powłokach brzusznych i macicy, aby umożliwić wydobycie dziecka. Procedura została opisana w literaturze już w XI wieku, a współcześnie jest jedną z najczęściej wykonywanych operacji położniczych. Wykonuje się ją, gdy poród drogami natury stwarza większe ryzyko dla matki lub dziecka – na przykład przy zaburzeniach postępu porodu (dystocji), nieprawidłowym ułożeniu płodu, powikłaniach łożyskowych lub historii poprzedniej cesarki. Jak każda duża operacja, cięcie cesarskie wiąże się z ryzykiem infekcji, krwawienia czy dłuższego okresu gojenia.
Na świecie obserwuje się stały wzrost liczby cesarskich cięć. Według WHO odsetek porodów tą drogą wzrósł z 7 % w 1990 r. do ponad 21 % dziś. W niektórych regionach, m.in. w Ameryce Łacińskiej, cesarki stanowią ponad 40 % porodów. Eksperci podkreślają, iż wysoki wskaźnik operacji nie przekłada się na poprawę zdrowia kobiet i dzieci – dlatego najważniejsze jest przestrzeganie wytycznych i wykonywanie zabiegu tylko wtedy, gdy jest on uzasadniony medycznie.
Wskazania – kiedy cesarskie cięcie jest konieczne?
Cesarskie cięcie może być planowane lub wykonane w trybie nagłym. W Polsce zabieg przeprowadza się tylko w przypadkach, gdy istnieją istotne wskazania medyczne – nie praktykuje się cięć „na życzenie”. Poniższa lista porządkuje główne grupy wskazań.
- Wskazania nagłe: sytuacje zagrażające życiu matki lub płodu, w tym zagrażająca zamartwica płodu, brak postępu porodu, wypadnięcie części płodu (np. pępowiny), ciężki stan przedrzucawkowy, grożące pęknięcie macicy, łożysko przodujące lub jego przedwczesne oddzielenie oraz podejrzenie infekcji wewnątrzmacicznej.
- Wskazania matczyne: wcześniejsze cesarskie cięcie, deformacje miednicy lub cechujący ją zbyt mały wymiar (cefalopelvic disproportion), przebyte operacje w obrębie krocza lub miednicy, choroby kardiologiczne, neurologiczne lub pulmonologiczne, zakażenie HIV lub opryszczką, schorzenia neurologiczne czy tokofobia (patologiczny lęk przed porodem).
- Wskazania anatomiczne i łożyskowe: nieprawidłowa implantacja łożyska (łożysko przodujące lub placenta accreta), przedwczesne oddzielenie łożyska, blizna po klasycznym cięciu lub rozwarstwieniu macicy, duże mięśniaki, guz w kanale rodnym czy konieczność równoczesnej operacji brzusznej.
- Wskazania płodowe: nieprawidłowe ułożenie dziecka (ułożenie miednicowe, poprzeczne lub skośne), wielorództwo (ciąża bliźniacza lub mnoga), przewidywana masa płodu ≥4 500 g, podejrzenie makrosomii, wady wrodzone, nienajlepsze wyniki monitoringu dobrostanu płodu (nieprawidłowe tętno, hipoksja), wypadnięcie pępowiny czy poprzednie urazy okołoporodowe.
Decyzję o wykonaniu planowego cięcia podejmuje się również w przypadku ciąży jednoowodniowej, bliźniąt zrośniętych, chorób oka grożących odwarstwieniem siatkówki (zaawansowana jaskra, retinopatia cukrzycowa, stożek rogówki), a także niektórych chorób metabolicznych czy onkologicznych. Wskazania zawsze ocenia zespół lekarzy położników i specjalistów różnych dziedzin; najważniejsze jest bezpieczeństwo matki i dziecka.
Rodzaje cesarskiego cięcia i typy nacięć
Wyróżnia się dwa podstawowe rodzaje cesarskich cięć:
Cesarskie cięcie planowe – zabieg wykonywany na wyznaczony termin (zwykle po 39. tygodniu ciąży), gdy istnieją przesłanki medyczne, takie jak łożysko przodujące, ciąża mnoga czy ułożenie miednicowe dziecka. W odróżnieniu od porodu siłami natury operacja może być zaplanowana, co pozwala przygotować zespół oraz pacjentkę do zabiegu. W Polsce termin planowej cesarki wyznacza lekarz, a pacjentka otrzymuje odpowiednie skierowanie.
Cesarskie cięcie nagłe – wykonywane w trakcie porodu lub w przypadku nagłego zagrożenia. Do takich sytuacji zalicza się zatrzymanie postępu porodu, pogarszający się zapis KTG, wypadnięcie pępowiny, nagłe odklejenie łożyska czy pęknięcie macicy. W trybie nagłym liczy się czas – lekarze wykonują zabieg w kilka minut, aby uratować życie matki i dziecka.
Oprócz podziału na planowe i nagłe, rozróżnia się dwa podstawowe typy nacięcia:
Nacięcie poprzeczne (niskie, tzw. bikini incision) – stosowane najczęściej w planowych operacjach. Chirurg wykonuje poziome cięcie w dolnej części brzucha, a następnie w dolnym odcinku macicy. Ten typ nacięcia powoduje mniejsze krwawienie i lepsze gojenie się blizny, umożliwia też w przyszłości próbę porodu drogami natury (VBAC).
Nacięcie pionowe (klasyczne) – polega na cięciu pionowym w linii środkowej brzucha oraz pionowym nacięciu macicy. Stosuje się je w niektórych nagłych przypadkach, gdy trzeba gwałtownie wyciągnąć dziecko, np. przy skrajnie przedwczesnej ciąży, bliznach na macicy lub nietypowym ułożeniu płodu. Taki rodzaj cięcia zwiększa ryzyko powikłań i wyklucza poród drogami natury przy kolejnej ciąży.
Jak przebiega operacja cesarskiego cięcia?
Zabieg odbywa się na sali operacyjnej w obecności zespołu położników, anestezjologa i personelu neonatologicznego. Poniżej przedstawiono najważniejsze etapy operacji:
- Przygotowanie pacjentki. Przed planowaną cesarką wykonuje się badania krwi, zakłada cewnik do pęcherza i linie dożylne, usuwa owłosienie wokół pola operacyjnego, a pacjentka podpisuje zgodę na zabieg. Anestezjolog omawia metody znieczulenia – najczęściej stosuje się znieczulenie podpajęczynówkowe lub zewnątrzoponowe, aby pacjentka była świadoma podczas porodu.
- Podanie znieczulenia i dezynfekcja pola operacyjnego. Po znieczuleniu lekarz oczyszcza brzuch środkiem antyseptycznym, zakłada sterylne obłożenie i zasłania widok pacjentce parawanem.
- Nacięcie skóry i macicy. Chirurg wykonuje nacięcie w powłokach brzusznych (poprzeczne lub pionowe), następnie rozdziela warstwy tkanek i otwiera macicę. W planowych zabiegach stosuje się najczęściej nacięcie poprzeczne; w nagłych – wybór zależy od sytuacji klinicznej.
- Wyjęcie dziecka i łożyska. Po otwarciu macicy lekarz delikatnie wyjmuje dziecko i podaje je personelowi neonatologicznemu. Następnie przecina pępowinę, usuwa łożysko i sprawdza wnętrze macicy pod kątem krwawienia lub wad wrodzonych.
- Zaopatrzenie rany. Macica i kolejne warstwy tkanek są zszywane rozpuszczalnym szwem lub staplerem. Zabieg trwa zwykle 45 minut, z czego samo wydobycie dziecka w nagłych sytuacjach może zająć zaledwie kilka minut.
Podczas operacji pacjentka może odczuwać ucisk lub pociąganie, ale dzięki znieczuleniu nie powinna odczuwać bólu. Po urodzeniu dziecka matka zwykle może przytulić noworodka jeszcze na sali operacyjnej, jeżeli stan obojga na to pozwala.
Korzyści i zagrożenia cesarskiego cięcia
Korzyści. Główną korzyścią cesarskiego cięcia jest ratowanie życia – gdy poród drogami natury zagraża matce lub dziecku, operacja pozwala uniknąć niedotlenienia płodu, uszkodzeń mózgu, pęknięcia macicy czy krwotoku. Planowy zabieg daje czas na przygotowanie się psychiczne i logistyczne, umożliwia obecność partnera i zaplanowanie opieki nad starszymi dziećmi. Cesarka może zmniejszyć ryzyko urazów krocza i nietrzymania moczu w porównaniu z porodem siłami natury, ale dowody są niejednoznaczne – WHO zwraca uwagę, iż nie powinno się kierować wyłącznie wygodą, ale przede wszystkim bezpieczeństwem medycznym.
Ryzyka dla matki. Cięcie cesarskie to duża operacja, która wiąże się ze zwiększonym ryzykiem infekcji macicy, pęcherza czy rany operacyjnej, nadmiernego krwawienia, konieczności transfuzji krwi, a także powikłań związanych ze znieczuleniem. Operacja zwiększa ryzyko zakrzepicy żył głębokich i zatorowości płucnej oraz uszkodzenia sąsiednich narządów (np. pęcherza lub jelit). Długoterminowo kolejne cesarskie cięcia podwyższają prawdopodobieństwo łożyska przodującego, zespołu placenta accreta czy rozejścia blizny macicy podczas następnej ciąży. Część badań wskazuje także na większe ryzyko przewlekłego bólu miednicy oraz ograniczenie płodności wskutek zrostów wewnątrzbrzusznych.
Ryzyka dla dziecka. Dzieci urodzone przez cesarkę są bardziej narażone na przejściowe problemy z oddychaniem, takie jak tachypnoe, oraz na przypadkowe skaleczenia skóry podczas operacji. Niektóre obserwacje sugerują zwiększone ryzyko alergii, astmy czy otyłości w dalszym życiu, jednak mechanizmy te wciąż są badane. W przypadku wcześniaków cesarka może zmniejszać ryzyko krwawienia wewnątrzczaszkowego, ale jest związana z większym ryzykiem zaburzeń adaptacyjnych.
Rekonwalescencja po cesarskim cięciu
Po operacji matka zwykle pozostaje w szpitalu od dwóch do trzech dni, aby monitorować stan macicy, kontrolować ból i zapobiegać powikłaniom. W pierwszych dniach rana może być bolesna i trudno jest wstawać z łóżka; personel medyczny zachęca do wczesnego, ostrożnego poruszania się, aby zmniejszyć ryzyko zakrzepicy.
Pełna rekonwalescencja trwa zwykle 4–6 tygodni. W tym czasie zaleca się unikanie dźwigania ciężarów, intensywnego wysiłku fizycznego i prowadzenia pojazdów. Rana pooperacyjna powinna być sucha i czysta; należy ją codziennie myć delikatnym środkiem antyseptycznym i utrzymywać w suchej, przewiewnej odzieży. o ile pojawi się zaczerwienienie, wysięk, gorączka lub nasilający się ból, należy skontaktować się z lekarzem. Występuje również krwawienie z dróg rodnych (lochia), które stopniowo zmienia barwę z czerwonej na żółtą – przez pierwsze tygodnie warto stosować podpaski i unikać tamponów.
Kobiety po cesarskim cięciu mogą w przyszłości próbować porodu siłami natury (VBAC), o ile nacięcie macicy było poprzeczne, a nie istnieją przeciwwskazania takie jak blizna pionowa, wąska miednica czy planowa operacja z innego powodu. Decyzję o próbie porodu po cesarce zawsze podejmuje lekarz prowadzący, który ocenia ryzyko rozejścia blizny macicy i inne czynniki zdrowotne.
Jak ograniczyć niepotrzebne cesarskie cięcia?
Wzrost liczby operacji cesarskich budzi obawy ekspertów. WHO zwraca uwagę, iż najważniejsze jest skupienie się na potrzebach każdej kobiety i zapewnienie jej informacji o korzyściach i ryzykach, aby mogła uczestniczyć w decyzji dotyczącej sposobu porodu. Organizacja ta zaleca kilka działań, które pomagają ograniczyć liczbę nieuzasadnionych cesarek:
• Edukacja i przygotowanie do porodu. Warsztaty szkoły rodzenia, techniki relaksacji i wsparcie psychologiczne pomagają zmniejszyć lęk przed porodem naturalnym oraz uczą sposobów radzenia sobie z bólem. Kobiety lepiej poinformowane rzadziej decydują się na operację bez wskazań.
• Stosowanie wytycznych klinicznych i audytów. Szpitale powinny przestrzegać aktualnych wytycznych dotyczących prowadzenia porodu, monitorować swoje wyniki i regularnie omawiać je z zespołem medycznym. Analiza danych według klasyfikacji Robsona pomaga identyfikować grupy pacjentek, u których odsetek cesarek jest zbyt wysoki.
• Druga opinia lekarza. W placówkach, gdzie to możliwe, wprowadza się obowiązek konsultacji z innym specjalistą przed decyzją o planowym cięciu. Takie podejście sprzyja racjonalnemu stosowaniu operacji.
• Model współpracy położnej i lekarza. Badania pokazują, iż opieka prowadzona wspólnie przez położną i lekarza zmniejsza liczbę cesarskich cięć bez pogorszenia wyników zdrowotnych. W ramach takiego modelu opiekunowie oferują ciągłe wsparcie podczas porodu oraz możliwość konsultacji lekarskiej 24/7.
FAQ – najczęściej zadawane pytania
Czy cesarskie cięcie jest bezpieczne?
Zabieg jest uznawany za bezpieczny i codziennie ratuje życie matek i dzieci. Należy jednak pamiętać, iż jest to poważna operacja. W porównaniu z porodem siłami natury niesie większe ryzyko infekcji, zakrzepicy, powikłań z zakresu układu moczowego i dłuższego czasu rekonwalescencji. Dlatego wykonuje się go tylko wtedy, gdy korzyści przewyższają ryzyka.
Czy można zaplanować cesarskie cięcie „na życzenie”?
Nie. W Polsce obowiązujące przepisy i standardy opieki medycznej nie przewidują cesarki na życzenie. Według Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników oraz Medicover, zabieg jest wykonywany wyłącznie ze wskazań medycznych. Amerykańskie wytyczne ACOG również podkreślają, iż w przypadku braku wskazań plan porodu drogami natury jest bezpieczny i powinien być rekomendowany. o ile pacjentka mimo to preferuje cesarkę, zabieg nie powinien być wykonywany przed 39. tygodniem ciąży, a lekarz powinien poinformować o ryzyku rosnącym z kolejnymi operacjami.
Czy po cesarskim cięciu można rodzić naturalnie?
U większości kobiet, które miały poprzeczne nacięcie macicy, możliwy jest poród drogami natury w kolejnej ciąży. Lekarz ocenia stan blizny, wielkość miednicy i inne czynniki. Podczas porodu po cięciu cesarskim konieczne jest ciągłe monitorowanie tętna płodu, aby gwałtownie wykryć ewentualne rozejście się blizny. W przypadku blizny pionowej, pęknięcia macicy lub innych przeciwwskazań zaleca się ponowną cesarkę.
Czy wada wzroku jest wskazaniem do cesarskiego cięcia?
Niekoniecznie. Krótkowzroczność czy astygmatyzm nie są same w sobie wskazaniem do zabiegu. Cesarkę wykonuje się natomiast u pacjentek z zaawansowaną retinopatią cukrzycową, jaskrą czy stożkiem rogówki, gdy poród naturalny mógłby grozić odwarstwieniem siatkówki. Decyzję podejmuje okulista wspólnie z ginekologiem.
tm, Zdjęcie dodane przez Vidal Balielo Jr z Pexels
Bibliografia
- Sung, S., Mikes, B. A., Martingano, D. J., & Mahdy, H. (2024). Cesarean Delivery. In StatPearls. StatPearls Publishing. Pobrano z https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK546707
- World Health Organization. (2025). WHO statement on caesarean section rates: frequently asked questions. Pobrano z https://www.who.int/news-room/questions-and-answers/item/who-statement-on-caesarean-section-rates-frequently-asked-questions
- World Health Organization. (2021). Caesarean section rates continue to rise, amid growing inequalities in access. Pobrano z https://www.who.int/news/item/16-06-2021-caesarean-section-rates-continue-to-rise-amid-growing-inequalities-in-access
