Wypalenie zawodowe (burnout) to zjawisko coraz częściej opisywane w kontekście pracy zawodowej, presji wyników i nieustannego tempa życia. Ale dla osób neuroatypowych – takich jak osoby z ADHD, w spektrum autyzmu (ASD) czy innymi odmiennościami neurologicznymi – ryzyko wypalenia może być wyższe, szybsze i trudniejsze do zauważenia.
Dlaczego tak się dzieje? I jak zadbać o siebie lub współpracownika, zanim będzie za późno?
Czym jest burnout – w skrócie
Burnout to chroniczny stan fizycznego, emocjonalnego i psychicznego wyczerpania, wynikający najczęściej z długotrwałego stresu, przeciążenia lub braku równowagi między wymaganiami a możliwościami. Objawia się m.in.:
- spadkiem motywacji i wydajności,
- poczuciem bezradności,
- obojętnością emocjonalną,
- problemami zdrowotnymi (bezsenność, bóle, napięcia, zaburzenia koncentracji).
Neuroatypowość a wypalenie – dlaczego ryzyko jest większe?
Dla osób neuroatypowych środowisko pracy może być znacznie bardziej wymagające sensorycznie, społecznie i emocjonalnie. Oto kilka przyczyn, które zwiększają ryzyko burnoutu:
- Maskowanie (masking) – czyli ukrywanie swoich naturalnych zachowań i dostosowywanie się do norm społecznych kosztem własnego komfortu. To ogromny energetyczny koszt, szczególnie w spektrum autyzmu.
- Nadmierna stymulacja – hałas, światła, multitasking, oczekiwania społeczne – to wszystko może prowadzić do przeciążenia układu nerwowego, zwłaszcza u osób autystycznych i/lub z ADHD.
- Problemy z organizacją i regulacją – osoby z ADHD często wkładają znacznie więcej wysiłku w planowanie, utrzymanie koncentracji i regulowanie emocji – co może prowadzić do chronicznego zmęczenia.
- Brak zrozumienia w miejscu pracy – niezaspokojone potrzeby, nierealistyczne oczekiwania lub niedostosowane środowisko mogą prowadzić do długotrwałego stresu.
Jak rozpoznać burnout u osoby neuroatypowej?
Objawy wypalenia mogą wyglądać nieco inaczej niż u osób neurotypowych. Warto zwrócić uwagę na:
- nagłe wycofanie społeczne, izolowanie się,
- silne reakcje emocjonalne na drobne bodźce,
- obniżoną tolerancję na sensoryczne przeciążenia,
- spadek funkcjonowania – trudność w codziennych zadaniach,
- zmęczenie, które nie mija choćby po odpoczynku,
- regres w radzeniu sobie – np. powrót do starych trudności (np. stimming, problemy z mową, dezorganizacja).
Jak zapobiegać wypaleniu – praktyczne strategie
1. Stwórz bezpieczne środowisko pracy
Zadbaj o możliwość pracy w ciszy, elastyczne godziny, ogranicz zbędne spotkania. Zapytaj, czego potrzebuje konkretna osoba – neuroatypowe potrzeby są bardzo różne.
2. Unikaj nadmiaru maskowania
Zachęcaj do bycia sobą. Szanuj odmienne style komunikacji, ubioru, zachowania. Im mniej udawania, tym więcej energii na realną pracę.
3. Wprowadzaj regularne przerwy sensoryczne
Krótki spacer, słuchawki z redukcją szumów, ciemniejszy pokój – te drobne rzeczy mogą zrobić ogromną różnicę.
4. Wspieraj autonomię
Daj pracownikom (i sobie) możliwość wpływania na sposób wykonywania zadań. Osoby neuroatypowe często mają własne, skuteczne metody działania – niekoniecznie standardowe.
5. Monitoruj sygnały ostrzegawcze
Ucz się rozpoznawać pierwsze symptomy przeciążenia. Im wcześniej zareagujesz – tym łagodniejsze będą skutki.
A co jeżeli już jesteś na granicy wypalenia?
Zatrzymaj się. Daj sobie prawo do odpoczynku – to nie słabość, to konieczność.
Porozmawiaj z zaufaną osobą – być może potrzebujesz dostosowania środowiska, przerwy, zmiany priorytetów.
Zasięgnij pomocy specjalisty – psycholog lub psychiatra znający się na neuroatypowości pomoże ci wyjść z kryzysu.
Burnout u osób neuroatypowych to realne, często niedostrzegane zagrożenie. Kluczem do profilaktyki jest zrozumienie, dostosowanie środowiska pracy oraz szacunek dla neuroatypowych strategii funkcjonowania. Każdy ma inną „baterię” – warto zadbać, by jej nie przeciążyć. Wypalenie to nie porażka – to sygnał, iż czas zatroszczyć się o siebie (lub swoich ludzi).
