AUDHD – autyzm i ADHD jednocześnie

psychocare.pl 4 dni temu

AUDHD to skrót używany na określenie jednoczesnego występowania spektrum autyzmu (ASD, ang. autism spectrum disorder) oraz zespołu nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD). Jest to termin wywodzący się ze społeczności neuroróżnorodnych, podkreślający wspólne doświadczenia osób z obiema diagnozami. Choć autyzm i ADHD to odrębne zaburzenia neurorozwojowe, bardzo często współwystępują u tej samej osoby. Szacuje się, iż choćby 30–80% osób w spektrum autyzmu spełnia kryteria ADHD, a 20–50% osób z ADHD jednocześnie mieści się w spektrum autyzmu. Co więcej, Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) wskazuje, iż autyzm często współistnieje m.in. z ADHD. W niniejszym artykule wyjaśniamy, czym jest AUDHD, jakie są jego objawy, z jakimi trudnościami wiąże się na co dzień u dzieci i dorosłych, jakie wyzwania pojawiają się przy diagnozie oraz jakie istnieją podejścia terapeutyczne i formy wsparcia dla osób z tą podwójną diagnozą.

Czym jest AUDHD?

AUDHD (spotykany też zapis AuDHD) nie jest odrębną jednostką chorobową, ale potocznym określeniem sytuacji, gdy u jednej osoby występuje zarówno autyzm (spektrum autyzmu) jak i ADHD. Oba te zaburzenia należą do grupy zaburzeń neurorozwojowych, mają podłoże genetyczne i wiążą się ze zmianami w rozwoju oraz funkcjonowaniu mózgu. Mimo pewnych podobieństw w przejawach, autyzm i ADHD są różnymi, niezależnymi od siebie kondycjami – nie są to „dwa oblicza tego samego”, ale odrębne profile rozwojowe, które jednak u wielu osób nakładają się na siebie.

Autyzm (ASD) charakteryzuje się głównie trudnościami w komunikacji i relacjach społecznych, ograniczoną zdolnością do odczytywania emocji i intencji innych oraz częstą nadwrażliwością sensoryczną. Osoby w spektrum autyzmu mogą przejawiać powtarzalne zachowania, mieć silną potrzebę rutyny i niechęć do zmian, a także intensywne, wąskie zainteresowania.

ADHD z kolei objawia się chronicznymi trudnościami z koncentracją uwagi, nadmierną aktywnością ruchową (tzw. nadruchliwością) i impulsywnością. Osoby z ADHD często mają deficyty funkcji wykonawczych – np. problemy z organizacją, planowaniem i doprowadzaniem zadań do końca. W przeciwieństwie do autyzmu, samo ADHD nie powoduje pierwotnie deficytów w rozumieniu interakcji społecznych, jednak impulsywność czy brak samoregulacji emocjonalnej mogą przekładać się na trudności w relacjach.

Kiedy te dwa profile występują razem (AUDHD), osoba doświadcza unikalnej kombinacji cech i wyzwań. Przykładowo, ktoś może mieć jednocześnie potrzebę stałości i przewidywalności typową dla autyzmu, a zarazem zmagać się z wewnętrznym chaosem i poszukiwaniem nowości typowym dla ADHD. Osoby z AUDHD nierzadko hiperfokusują na swoich pasjach (cecha autystyczna), ale mają trudność z utrzymaniem uwagi na mniej interesujących zadaniach (cecha ADHD). Bywają one niezwykle kreatywne i analityczne, znajdując nieszablonowe rozwiązania dzięki unikalnemu spojrzeniu, ale mogą zmagać się jednocześnie z problemami w organizacji codziennego życia. Ważne jest podkreślenie, iż każda osoba z podwójną diagnozą jest inna – zakres i nasilenie poszczególnych cech mogą się różnić, tworząc indywidualny profil funkcjonowania.

Objawy i codzienne trudności osób z AUDHD

Objawy AUDHD to w praktyce połączenie objawów autyzmu i ADHD, co oznacza, iż dana osoba może wykazywać cechy obu tych zaburzeń jednocześnie. Do typowych sygnałów należą m.in.: trudności z koncentracją i łatwe rozpraszanie się, impulsywne decyzje lub reakcje, nadmierna potrzeba ruchu, nietypowe wzorce komunikacji (np. dosłowność wypowiedzi, brak kontaktu wzrokowego), problemy z rozumieniem norm społecznych, specyficzne zainteresowania pochłaniające dużo czasu, skłonność do powtarzalnych rytuałów czy silna wrażliwość na bodźce sensoryczne (dźwięki, światło, dotyk). Kombinacja tych objawów sprawia, iż codzienne funkcjonowanie osoby z AuDHD bywa wymagające – zarówno w dzieciństwie, jak i w dorosłym życiu.

Poniżej omówiono najważniejsze obszary, w których dzieci i dorośli z tą podwójną diagnozą mogą napotykać trudności:

Szkoła i nauka (dzieci i młodzież): Dzieci z AUDHD mogą mieć poważne trudności w środowisku szkolnym. Problemy z koncentracją i nadmierna aktywność powodują, iż dziecko uważa się za „nieuważne” lub przeszkadzające na lekcjach. Jednocześnie autystyczne trudności w komunikacji mogą utrudniać zrozumienie poleceń nauczyciela czy pracę w grupach rówieśniczych. W efekcie takie dzieci często osiągają wyniki poniżej swojego potencjału intelektualnego, a szkoła bywa dla nich źródłem stresu. Niejednokrotnie są też narażone na niezrozumienie ze strony nauczycieli i rówieśników, co może prowadzić do wycofywania się lub buntowniczych zachowań.
Praca i obowiązki (dorośli): Dorosły z AUDHD może być inteligentny i utalentowany, ale walczy z wyzwaniami w miejscu pracy. Trudności w organizacji zadań, dotrzymywaniu terminów i skupieniu uwagi utrudniają wykonywanie obowiązków zawodowych. Impulsywność bywa przyczyną pochopnych decyzji lub konfliktów w zespole. Jednocześnie aspekty autystyczne – np. potrzeba przewidywalności, problemy z komunikacją niewerbalną czy nadwrażliwość na hałas w biurze – mogą powodować dodatkowy stres. Osoby te często gwałtownie się wypalają lub popadają w dezorganizację, zwłaszcza gdy praca nie jest dopasowana do ich stylu funkcjonowania.
Relacje i życie społeczne: Zarówno dzieci, jak i dorośli z AuDHD mogą mieć trudności w relacjach z innymi ludźmi. Dzieciom może być ciężko nawiązać i utrzymać przyjaźnie – z jednej strony mogą nie do końca rozumieć reguły społeczne (aspekt ASD), z drugiej zaś ich impulsywność i nadruchliwość (aspekt ADHD) mogą zniechęcać rówieśników. U dorosłych pojawiają się wyzwania w przyjaźni czy związkach – np. trudność w odczytywaniu emocji partnera, zapominanie o ważnych dla drugiej osoby sprawach, nadmierne pochłonięcie własnymi zainteresowaniami albo przeciwnie – chaotyczny tryb życia utrudniający budowanie stabilnej relacji. Takie osoby mogą być postrzegane jako ekscentryczne, nieczułe lub nieodpowiedzialne, podczas gdy w rzeczywistości bardzo się starają sprostać oczekiwaniom otoczenia.
Samoocena i emocje: Współwystępowanie autyzmu i ADHD może znacząco wpływać na poczucie własnej wartości. Dzieci od najmłodszych lat często słyszą uwagi na swój temat („czemu się nie starasz?”, „przestań się kręcić”, „bądź grzeczny”, „dlaczego nie umiesz zachować się jak inni?”). Powtarzające się porażki, krytyka i niezrozumienie mogą prowadzić do chronicznego poczucia bycia „gorszym” lub „niepasującym”. U dorosłych kumuluje się wieloletnie doświadczenie życia w poczuciu inności – jeżeli diagnoza została postawiona późno lub wcale, osoba mogła latami szukać wyjaśnienia dla swoich trudności. Nierzadko współwystępują tu zaburzenia lękowe lub depresja na skutek przeciążenia i frustracji. Problemy z regulacją emocji są częste – wybuchy złości, załamania nerwowe czy przeciwnie, wycofanie i stany lękowe, mogą pojawiać się, gdy wymagania życia przerastają możliwości adaptacyjne jednostki.

Warto dodać, iż mimo tych wyzwań, osoby z AuDHD mają też mocne strony. Często są niezwykle pomysłowe, potrafią głęboko zaangażować się w temat, który je pasjonuje, rozwijając w nim wysoki poziom kompetencji. Bywają szczere, lojalne i spostrzegawcze – zauważają szczegóły, które umykają innym. Wielu dorosłych z podwójną diagnozą podkreśla, iż akceptacja własnej neuroróżnorodności i zrozumienie swoich potrzeb pozwoliły im przekuć niektóre trudności w atuty. najważniejsze jest tu odpowiednie wsparcie i otoczenie, które doceni ich unikalną perspektywę zamiast wymagać dopasowania do sztywnych norm.

Wyzwania związane z diagnozą podwójnej diagnozy (ASD + ADHD)

Zdiagnozowanie AUDHD bywa skomplikowane. Przez wiele lat standardy diagnostyczne wręcz wykluczały jednoczesne rozpoznanie autyzmu i ADHD – przed 2013 r. (czyli przed wprowadzeniem DSM-5) lekarze nie stawiali obu tych diagnoz u jednego pacjenta. Dopiero najnowsze klasyfikacje (DSM-5, ICD-11) oficjalnie dopuszczają podwójną diagnozę, co odzwierciedla rosnącą świadomość, iż te zaburzenia rzeczywiście często współwystępują. Mimo to proces diagnostyczny przez cały czas stanowi wyzwanie.

Nakładanie się objawów autyzmu i ADHD może utrudniać jednoznaczną ocenę. Klasyczne narzędzia diagnostyczne opracowane osobno dla ASD lub ADHD nie zawsze wychwytują ich interakcje. Na przykład: dziecko autystyczne może sprawiać wrażenie nadpobudliwego, podczas gdy jego „nadmierna aktywność” wynika z przeciążenia sensorycznego (ucieka od bodźców, kręci się, by się uspokoić) – w takim przypadku nie chodzi o klasyczne ADHD, ale łatwo o pomyłkę. Z drugiej strony dziecko z ciężkim ADHD może przejawiać opóźnienia w rozwoju społecznym z powodu problemów z uwagą, co może imitować spektrum autyzmu. Brak specjalistycznej wiedzy u diagnosty może skutkować postawieniem tylko jednej z diagnoz lub błędnym rozpoznaniem zupełnie innego problemu.

Maskowanie objawów stanowi kolejne wyzwanie. Wiele szczególnie wybitnie inteligentnych osób z ASD i ADHD uczy się z czasem ukrywać swoje trudności – np. na siłę skupia uwagę kosztem ogromnego wysiłku, albo naśladuje zachowania społeczne, choć intuicyjnie ich nie rozumie. Dotyczy to zwłaszcza dziewcząt i kobiet, u których przez lata obraz zaburzeń neurorozwojowych bywał niedostrzegany. Kobiety wykazują często większą zdolność do adaptacji społecznej kosztem własnego komfortu, przez co zarówno autyzm, jak i ADHD bywają u nich diagnozowane znacznie później (np. dopiero w dorosłości) lub mylone z innymi problemami (np. zaburzeniami osobowości czy depresją).

Interdyscyplinarna ocena jest złotym standardem diagnozy AuDHD. Obejmuje ona wnikliwy wywiad rozwojowy (obejmujący dzieciństwo, choćby jeżeli diagnozowany jest dorosły, warto dotrzeć do relacji z dzieciństwa), obserwację kliniczną, zastosowanie wystandaryzowanych testów oraz kwestionariuszy zarówno pod kątem spektrum autyzmu, jak i ADHD. Przykładowo w diagnozie autyzmu u dzieci często stosuje się protokół obserwacji ADOS-2, zaś do oceny ADHD narzędzia takie jak skale Connersa czy testy uwagi. Nierzadko potrzebna jest konsultacja wielu specjalistów – psychologa, psychiatry, neurologa, a w przypadku dzieci także pedagoga. Ważne jest także zróżnicowanie diagnozy pod kątem innych ewentualnych zaburzeń (np. lękowych, zaburzeń uczenia się, itp.), bo przy AuDHD często występują dodatkowe problemy psychiczne.

Dla rodzica lub osoby dorosłej poszukującej diagnozy zaleca się wybór specjalistów, którzy znają temat współwystępowania ASD i ADHD. Niestety, wiele osób z podwójną diagnozą wspomina, iż początkowo otrzymało tylko jedną z nich – np. u dziecka z oczywistym autyzmem przeoczono ADHD, tłumacząc problemy z koncentracją wyłącznie autyzmem, albo odwrotnie: u dziecka z diagnozą ADHD latami nie rozpoznano autyzmu, uznając jego dziwaczne zachowania za „nasiloną postać ADHD”. Tymczasem badania sugerują, iż dzieci z obiema diagnozami mogą wymagać intensywniejszego wsparcia niż te z jednym zaburzeniem. Dlatego świadome podejście diagnostów i czujność na „nieoczywiste” sygnały są tak istotne.

Doświadczasz trudności i potrzebujesz wsparcia? Skorzystaj z bezpłatnej konsultacji.

Zapisz się online

Terapia i wsparcie dla osób z AUDHD

Podejście terapeutyczne w przypadku podwójnej diagnozy powinno być kompleksowe i indywidualnie dopasowane. Nie istnieje jedna uniwersalna metoda, która zniweluje wszystkie trudności, ale połączenie różnych form wsparcia może znacząco poprawić jakość życia osoby z AuDHD oraz jej rodziny. Poniżej przedstawiamy najważniejsze elementy terapii i wsparcia:

Interwencje behawioralne i edukacyjne: W przypadku autyzmu dobrze sprawdzają się terapie behawioralne, takie jak trening umiejętności społecznych (uczacy rozpoznawania norm społecznych, nawiązywania relacji, komunikacji) czy terapia sensoryczna wspomagająca radzenie sobie z nadwrażliwością na bodźce. Dzieciom z autyzmem i ADHD często pomaga stosowanie technik strukturujących otoczenie – np. ustalenie jasnego planu dnia, używanie tablic wizualnych, podział zadań na mniejsze etapy. W szkole przydatne mogą być indywidualne dostosowania: siedzenie w spokojniejszym miejscu klasy, dodatkowe przerwy ruchowe, możliwość korzystania z słuchawek wyciszających czy przedłużony czas na egzaminach.
Trening funkcji wykonawczych: Ponieważ ADHD wiąże się z deficytami uwagi, organizacji i samokontroli, trening funkcji wykonawczych jest wartościowym elementem terapii. Może to obejmować naukę zarządzania czasem (np. korzystanie z kalendarza, checklist), ćwiczenie planowania zadań krok po kroku, techniki poprawy koncentracji (np. metoda pomodoro) oraz strategie radzenia sobie z impulsywnością (pauza przed reakcją, techniki oddechowe). Takie umiejętności można trenować z psychologiem lub terapeutą zajęciowym, a następnie ćwiczyć na co dzień. Wiele osób dorosłych z AuDHD korzysta też z pomocy coachów ADHD, którzy pomagają wypracować nawyki organizacyjne dostosowane do ich potrzeb.
Farmakoterapia: Leki nie „leczą” autyzmu ani ADHD, ale w przypadku tej drugiej diagnozy mogą znacząco złagodzić objawy nadpobudliwości i deficytu uwagi. Stymulanty (np. metylofenidat) oraz niektóre inne leki na ADHD bywają stosowane również u osób w spektrum autyzmu, jeżeli występuje u nich duża nadruchliwość czy problemy z koncentracją. Decyzja o włączeniu leków wymaga konsultacji z lekarzem psychiatrą, który oceni korzyści i ewentualne skutki uboczne (u osób autystycznych czasem obserwuje się odmienną wrażliwość na leki, dlatego istotne jest uważne monitorowanie). Farmakoterapia może pomóc w lepszym wykorzystaniu potencjału terapii behawioralnych – gdy osoba jest w stanie spokojniej usiedzieć i skupić uwagę, łatwiej uczy się nowych umiejętności. Oprócz leków na ADHD, czasem stosuje się także farmakologiczne leczenie towarzyszących problemów, np. lęku czy depresji, jeżeli takie występują.
Psychoterapia i wsparcie emocjonalne: Dla wielu osób z AuDHD oraz ich rodzin nieocenione jest wsparcie psychologiczne. Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) może być pomocna w radzeniu sobie z wyzwaniami dnia codziennego, szczególnie u młodzieży i dorosłych. CBT uczy rozpoznawania i modyfikowania nieadaptacyjnych myśli (np. „Jestem beznadziejny, bo znowu o czymś zapomniałem”) oraz rozwijania strategii rozwiązywania problemów. Ważnym aspektem jest praca nad samooceną i redukcją poczucia winy – uświadomienie sobie, iż trudności wynikają z neurobiologii, a nie „złego charakteru”, co pomaga budować bardziej życzliwe nastawienie do siebie. Wsparcie może przybrać formę terapii indywidualnej, grupowej (np. treningi umiejętności społecznych dla dzieci, grupy wsparcia dla dorosłych) lub rodzinnej – aby także bliscy lepiej rozumieli specyfikę funkcjonowania osoby z podwójną diagnozą.
Strategie środowiskowe i adaptacyjne: Kluczem do poprawy funkcjonowania osób z AUDHD jest dostosowanie otoczenia do ich potrzeb. W domu warto wprowadzić przewidywalny rytm dnia, uporządkować przestrzeń (np. oznaczyć miejsca przechowywania przedmiotów, używać planerów i przypomnień) oraz uwzględnić strefy wyciszenia dla osoby wrażliwej na bodźce. W szkole i pracy istotna jest świadomość otoczenia – nauczyciele, pracodawcy i współpracownicy powinni znać mocne i słabe strony osoby neuroatypowej. Coraz więcej firm i instytucji wprowadza udogodnienia: elastyczne godziny pracy, ciche pomieszczenia do koncentracji, możliwość pracy zdalnej, mentorstwo czy narzędzia organizacyjne wspierające koncentrację. Proste rozwiązania, jak używanie wizualnych pomocy, list zadań, alarmów przypominających, mogą znacząco pomóc w codziennym funkcjonowaniu. Równie ważna jest otwartość na komunikację – np. umawianie się na jasne zasady w relacjach (co dana osoba lubi lub czego unika), by zredukować nieporozumienia.
Psychoedukacja i budowanie sieci wsparcia: Zarówno osoba z AUDHD, jak i jej rodzina powinni otrzymać rzetelną wiedzę na temat obu zaburzeń. Zrozumienie, iż pewne zachowania nie wynikają ze złej woli, ale z odmiennych procesów neurologicznych, potrafi zmienić perspektywę i zwiększyć cierpliwość otoczenia. Warto korzystać z grup wsparcia dla rodziców dzieci neuroatypowych lub społeczności osób dorosłych z ADHD/autyzmem – dzielenie się doświadczeniami pomaga poczuć, iż nie jest się samemu. Dla dzieci pomocne bywa włączenie szkolnego psychologa czy pedagoga, aby wspólnie wypracować strategie funkcjonowania w klasie. Dla dorosłych – treningi umiejętności społecznych lub warsztaty radzenia sobie ze stresem. najważniejsze jest podejście empatyczne i akceptujące – gdy otoczenie skupia się na mocnych stronach i wspiera w słabszych obszarach, osoba z AuDHD ma szansę rozkwitnąć i wykorzystać swój potencjał.

Na koniec warto podkreślić, iż każda osoba z podwójną diagnozą jest inna. Dlatego plan terapii powinien być szyty na miarę – to, co pomaga jednemu dziecku czy dorosłemu, niekoniecznie będzie idealne dla innego. Czasem potrzeba metodą prób i błędów dobrać najlepsze strategie. Przy odpowiednim wsparciu wiele osób z AUDHD uczy się żyć pełnią życia: korzystać ze swoich talentów, jednocześnie radząc sobie z wyzwaniami. Akceptacja społeczna i zrozumienie to fundament – neuroróżnorodność wzbogaca nasze społeczeństwo, a osoby autystyczne z ADHD mogą wnieść unikalny wkład w różne dziedziny, jeżeli stworzy im się ku temu warunki.

Bezpłatna konsultacja w PsychoCare

Jeśli masz podejrzenia, iż u Ciebie lub Twojego dziecka mogą występować objawy autyzmu i ADHD jednocześnie, lub jeżeli zdiagnozowano u Was te zaburzenia i potrzebujecie wsparcia – nie musisz pozostawać z tym sam/a. PsychoCareoferuje profesjonalną pomoc specjalistów doświadczonych w pracy z osobami neuroatypowymi. Zapraszamy na bezpłatną konsultację w PsychoCare, podczas której wspólnie przeanalizujemy Twoją sytuację i doradzimy dalsze kroki. Nasi terapeuci pomogą Ci lepiej zrozumieć wyzwania AUDHD i pokażą, jak wykorzystać dostępne formy wsparcia, aby poprawić komfort życia. Pamiętaj – adekwatne wsparcie może zrobić ogromną różnicę, a pierwszy krok jest prostszy, niż myślisz. Skontaktuj się z nami i skorzystaj z bezpłatnej konsultacji już dziś.

Bibliografia

World Health Organization. Autism – Fact Sheet, 17 września 2025. (Autyzm często współwystępuje m.in. z ADHD).
Fundacja SYNAPSIS. AuDHD – współwystępowanie spektrum autyzmu i ADHD, 2024. (Dane o częstości współwystępowania ASD i ADHD, wyzwania diagnostyczne, podejścia terapeutyczne).
Zablotsky, B. i in. The co-occurrence of autism spectrum disorder in children with ADHD. Journal of Attention Disorders, 24(1), 94-103, 2017. (Około 1 na 8 dzieci z ADHD ma również autyzm; współwystępowanie wiąże się z większymi potrzebami wsparcia).
Autism Speaks. Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder (ADHD) – artykuł w sekcji zdrowia psychicznego osób z autyzmem, 2025. (Informacje o współwystępowaniu ASD i ADHD, termin „AuDHD”, zalecenia dot. diagnozy i leczenia).