Adaptogeny, inaczej określane ziołami adaptacyjnymi, to produkty pochodzenia roślinnego o działaniu, które ma wspomóc organizm w adaptacji do szeroko rozumianych sytuacji stresowych i trudnych warunków otoczenia czy pomagać w utrzymaniu homeostazy. Pojęcie to jest jednak mało precyzyjne i powstało w latach 50. ubiegłego wieku.
Przykłady roślin o działaniu adaptogennym to: witania ospała (Ashwaghanda), eleuterokok kolczasy (żeń-szeń syberyjski), różeniec górski, cytryniec chiński, wąkrotka azjatycka, brodziuszka wiechowata, bakopa drobnolistna i inne.
Bezpieczeństwo stosowania adaptogenów
Próżno szukać adaptogenów, które są produktami leczniczymi, dostępne są one głównie jako suplementy diety. Należy więc zdawać sobie sprawę, iż o ile produkty lecznicze musza spełniać szereg kryteriów, w tym zawierać składniki aktywne o działaniu farmakologicznym, być przebadane pod kątem ich skuteczności a także bezpieczeństwa stosowania, to w przypadku suplementów diety, nie dysponujemy takimi danymi. Ponadto dawki zastosowane w suplementach diety mają za zadanie uzupełnić dietę w składniki, które nie są dostarczane z pożywieniem we adekwatnej ilości.
Ze względu na rosnące zainteresowanie substancjami o działaniu adaptogennym, farmaceuta powinien zdawać sobie sprawę, iż nie każde surowiec ziołowy jest bezpieczny dla wszystkich pacjenta oraz może wchodzić w interakcje z innymi stosowanymi przez niego lekami. Te dane trudno znaleźć na opakowaniu suplementu diety z adaptogenem, dlatego rola farmaceutów w edukacji pacjenta jest niezwykle ważna. Wciąż za mało mówi się o możliwych zagrożeniach stosowania produktów roślinnych, które często uważane są za bezpieczne, gdyż są naturalne.
Ashwaganda
Ashwaganda, tradycyjnie stosowana w medycynie Ajurwedyjskiej, ma łagodzić stres, lęki i obniżać stan napięcia nerwowego a także poprawiać funkcje poznawcze. Wykazuje również działanie przeciwbakteryjne i przeciwzapalne a witaferyna A i witanon mają wspomagać kuracje przeciwnowotworowe. Składniki ashwagandy działają kardio- i neuroprotekcyjnie oraz poprawiają gospodarkę węglowodanową.
Zgodnie z Uchwałą z dnia 7 lutego 2020r. Zespołu ds. suplementów diety, sproszkowany korzeń Withania somnifera L. można stosować w ilości maksymalnie 3 g na dobę a zawartość witanolidów nie może przekraczać 10mg w zalecanej dziennej porcji do spożycia. Rekomenduje się również, aby na opakowaniu suplementu diety zawarte było ostrzeżenie, iż produktu ten nie powinny spożywać kobiety w ciąży i karmiące piersią a także stosujące leki uspokajające, nasenne czy przeciwpadaczkowe. Ashwaganda nie powinna być stosowana przez dzieci.
Warto wiedzieć, iż nie zaleca się przyjmowania jej dłużej niż 3 miesiące.
Żeń-szeń syberyjski
Żeń-szeń syberyjski, inaczej eleuterokok kolczasty, to roślina z której korzenia uzyskuje się surowiec o działaniu adaptogennym, wspierającym organizm w cukrzycy, przeziębieniu czy opryszczce narządów płciowych. Surowiec ten może wpływać pozytywnie na redukcję zmęczenia, poprawę funkcji poznawczych czy wyniki sportowe.
W dawce 480mg na dobę, po trzech miesiącach obniża stężenie glukozy na czczo o ok. 36mg/dl a poziom hemoglobiny HbA1c o 0,8%. Wpływa również na obniżenie poziomu trójglicerydów i cholesterolu całkowitego. W trakcie badań, żeń-szeń syberyjski podawany był przez okres 3 miesięcy i po tym czasie nie wystąpiły działania niepożądane. Niektórzy stosujący ten produkt odczuwali zaburzenia żołądkowo-jelitowe, ból głowy czy zmiany skórne pod postacią pokrzywki.
Eleuterokok kolczasty wchodzi w interakcje z szeregiem leków stosowanych na choroby przewlekłe, dlatego pacjenci przyjmujący leki przeciwzakrzepowe, przeciwpłytkowe czy przeciwcukrzycowe powinni zachować ostrożność. Korzeń żeń-szenia syberyjskiego nasila działanie leków uspokajających oraz alkoholu. Może wpływać na stężenie we krwi np. warfaryny, digoksyny czy leków przeciwgrzybiczych.
Nie powinien być też stosowany z innymi produktami, które mogą zwiększać ryzyko krwawień, np. z czosnkiem, miłorzębem japońskim czy imbirem.
Cytryniec chiński
Owoce cytryńca chińskiego mają wspomagać organizm w poprawie zdolności poznawczych ale także poprawiać czynność wątroby w przypadku zapalenia wątroby i podwyższenia poziomu transaminazy glutaminowo-pirogronowej. W trakcie badań klinicznych, najlepiej tolerowane były dawki do 784mg ekstraktu z owoców. Podobnie jak w przypadku żeń-szenia syberyjskiego, niektórzy pacjenci narzekali na problemy żołądkowo-jelitowe, zgagę, niestrawność i wysypkę.
Cytryniec chiński może pobudzać czynność skurczową macicy, dlatego nie jest zalecany do stosowania w okresie ciąży.
Ekstrakt z owoców tej rośliny może wpływać na stężenie niesteroidowych leków przeciwzapalnych oraz warfaryny, blokerów kanału wapniowego czy midazolamu.
Nie jest zalecany pacjentom przyjmującym fenobarbital i leki przeciwpadaczkowe.
Autor: mgr farm. Anna Janaszkiewicz
Źródła:
https://www.gov.pl/attachment/7f475f81-7a77-42d3-a614-c9b87dcb6ff1
https://www.mp.pl/pacjent/dieta/zasady/276890,ashwagandha-dzialanie-dawkowanie-i-skutki-uboczne
Połumackanycz M., Forencewicz A., Wesołowski M. i wsp.: Ashwagandha (Withania somnifera L.) – the plant with proven health-promoting properties. Farmacja polska 2020
https://medlineplus.gov/druginfo/natural/985.html
https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2667142524000496
