Przyjmuje się, iż starożytna Mezopotamia, położona między Tygrysem a Eufratem, to kolebka cywilizacji i prawa pisanego, ale także miejsce narodzin pierwszych praktyk stomatologicznych. Choć dalekie od współczesnych standardów, ówczesne metody leczenia schorzeń jamy ustnej stanowiły fundament pod rozwój medycyny i stomatologii, jaką znamy dzisiaj.
Antyczna Mezopotamia, której początki należy łączyć z kulturą Sumerów, obejmowała obszary zajmowane współcześnie przez Irak, Syrię, Izrael, Kuwejt, częściowo także Iran i Turcję.
Leczenie zębów – między medycyną a magią
Jednym z najbardziej charakterystycznych mezopotamskich przekonań była wiara w tzw. „robaka zębowego” – niewidzialnego sprawcę bólu i próchnicy. Uważano, iż drąży on ząb od środka, powodując uszkodzenia i dolegliwości bólowe. Przekonanie to przetrwało aż do XVIII w., występowało też w wielu innych kulturach starożytnych.
W odnalezionych tekstach z terenu Mezopotamii, zapisanych pismem klinowych, znaleźć można wzmianki o leczeniu bólu zęba przy pomocy mieszanek ziołowych, a także …recytacji zaklęć, które miały sprawić, iż intruz opuści wnętrze zęba. Mezopotamska stomatologia opierała się na dwóch filarach: wiedzy empirycznej i praktykach magiczno-religijnych. Leczeniem zajmowali się zarówno lekarze (asu), jak i kapłani-uzdrowiciele (asipu).
Pierwsi korzystali głównie z ziół oraz zabiegów manualnych, drudzy – odwoływali się do zaklęć, rytuałów i składania ofiar. Choć ich podejście różniło się, asu i asipu uzupełniali się, tworząc złożony system leczenia. Z przekazów wynika, iż medycy zajmowali się m.in. usuwaniem ropni, leczeniem złamań oraz stosowaniem maści ziołowych – choć brak dowodów na zaawansowane zabiegi stricte stomatologiczne, jak np. wypełnienia.
Dłuta, wiertła i najstarsze podręczniki stomatologiczne świata
Praktyki stomatologiczne najczęściej stosowane w Mezopotamii obejmowały: dezynfekcję jamy ustnej dzięki ekstraktów roślinnych, żywic i olejków, które łagodziły ból i działały antybakteryjnie. Zalecano żucie określonych korzeni, które miały skutecznie odstraszać „robaka zębowego” i ograniczać ewentualne dolegliwości. Znaleziska potwierdzają, iż powszechnie stosowano recytowanie zaklęć, np. „przeciwko bólowi zęba”. W użyciu były także narzędzia z metalu, kości i drewna – na stanowiskach archeologicznych odnaleziono przedmioty przypominające pęsety, dłuta czy wiertła, którymi usuwano fragmenty zębów lub oczyszczano zmiany próchnicze.
Z XVIII–XVI w. p.n.e. pochodzą pierwsze znane „podręczniki” stomatologiczne, zapisane na glinianych tabliczkach w Aszur (stolica Mezopotamii w III i II tysiącleciu p.n.e.). Zawierały one przepisy jak przyrządzać mieszanki zabezpieczające zęby przed próchnicą oraz łagodzące ból. A w tekstach asyryjskich sprzed 5000 lat znajdują się opisy skutecznych metod pielęgnacji jamy ustnej, co świadczy o wysokiej świadomości zdrowotnej mieszkańców Mezopotamii.
Źródło: Dentistry in ancient Mesopotamia, E.J. Neiburger
