Wyciągi elastyczne w ortodoncji – problemy kliniczne

dentonet.pl 3 dni temu

Zdjęcie: Wyciągi elastyczne w ortodoncji – problemy kliniczne

Wyciągi elastyczne zostały wprowadzone do leczenia ortodontycznego w 1892 r. przez Calvina S. Case’a i od tego czasu są cennym elementem pomocniczym do korekty poszczególnych wad zgryzu. Istnieje kilka sposobów klasyfikacji wyciągów – ze względu na skład, rozmiar, wywieraną siłę oraz zastosowanie kliniczne. Na rynku dostępny jest bardzo duży asortyment wyciągów, dla których trudno odnaleźć wspólne elementy standaryzacji. Dla lekarza praktyka najważniejsza jest znajomość wartości siły adekwatnej dla danej fazy leczenia oraz optymalnego czasu noszenia wyciągów, dlatego celem niniejszej pracy jest omówienie tych parametrów.

Właściwości materiału

Pierwszym znanym elastomerem, stosowanym jeszcze przez cywilizacje Inków i Majów, był kauczuk naturalny, pozyskiwany najczęściej z drzew Hevea brasiliensis [1]. Wraz z odkryciem wulkanizacji w 1839 r. przez Charlesa Goodyeara znaczenie kauczuku w przemyśle wzrosło. Calvin S. Case był pierwszym ortodontą, który zastosował międzyszczękowe wyciągi elastyczne, natomiast Henry A. Baker i Edward H. Angle opublikowali artykuły związane z ich zastosowaniem [1].

W latach 20. XX w. do praktyki ortodontycznej zostały wprowadzone elastomery syntetyczne, które do dziś są integralną częścią leczenia wad zgryzu. Wyciągi elastomerowe są produkowane z lateksu, którym jest roztwór kauczuku naturalnego, czyli cis-1,4-poliizoprenu (34–37%), wody (52–60%), białek, żywic, cukrów i soli mineralnych lub poliuretanu, czyli syntetycznego elastomeru. Wyciągi są produkowane w tych samych rozmiarach i według producentów generują podobną siłę. Szary kolor wyciągów lateksowych świadczy o zanieczyszczeniu i gorszej jakości kauczuku, dlatego producenci próbują wybielać produkty (ze stratą ich adekwatności) [2]. Materiały poliuretanowe uzyskiwane są w dwojakiego rodzaju procesach technologicznych: poprzez formowanie wtryskowe lub tłoczenie ciśnieniowe. Stwierdzono, iż produkty tłoczone ciśnieniowo mają bardziej stabilne adekwatności fizyczne [3].

Najważniejszym ograniczeniem kauczuku jest ogromna wrażliwość na oddziaływanie ozonu lub światła słonecznego i promieniowania nadfioletowego, które generują wolne rodniki. Pęcznienie i zabarwienie lateksu to wynik wypełnienia pustych przestrzeni przez wodę i bakterie. Polimery syntetyczne są również bardzo wrażliwe na działanie wolnych rodników, taka ekspozycja prowadzi do zmniejszenia wytrzymałości na rozciąganie i elastyczności polimeru. Producenci dodają więc przeciwutleniacze, by opóźnić te efekty i przedłużyć trwałość wyciągów [2, 4].

Ponieważ ortodonci powinni wybierać produkty najwyższej jakości, wydaje się, iż najlepsze wyciągi lateksowe to te, które są wykonane z mieszaniny starannie wybranych części czystego kauczuku o wysokim ciężarze cząsteczkowym [2].

Podział i zastosowanie

Na rynku dostępne są wyciągi oferowane przez kilku producentów. Różnią się one kolorami, rozmiarem oraz znacząco wartością dostarczanych sił. Najczęściej wyciągi mają średnicę od 1/8” (3 mm) do 3/8″ (9,5 mm). Langlade podzielił wyciągi w zależności od generowanej siły następująco [1]:

1. light – siła o wartości 51 g (1,8 oz),

2. medium – siła o wartości 76 g (2,7 oz),

3. heavy – siła o wartości 113 g (4 oz),

4. super heavy – siła o wartości 170 g (6 oz).

Podział ten nie znajduje odzwierciedlenia w ofercie producentów. Najczęściej dostępne są wyciągi o sile odpowiednio: 2,5 oz; 3,5 oz; 4,5 oz; 6 oz bądź 2,5 oz; 4,5 oz; 6,5 oz; 8 oz.

Także definicja sił light, medium, heavy, super heavy jest różnie interpretowana przez producentów wyciągów. Przykładowo, wyciąg medium jednej firmy ma wartość 4,5 oz, a produkt innej o tej samej wartości siły oznaczany jest jako heavy.

Wyciągi klasy I służą do pionowych, poziomych i poprzecznych przemieszczeń zębów. Najczęściej służą do zamykania szpar, przesunięcia mezjalnego i dystalnego, ekstruzji, intruzji, rotacji pojedynczego zęba, połączenia zęba zatrzymanego lub ektopowego, do poprzecznego przemieszczenia zęba lub grupy zębów (wyciągi „O” shape), a we właściwym połączeniu do wzmocnienia zakotwienia [1]. Viazis rekomenduje zastosowanie wyciągów 1/4” 3,5 oz lub 1/4” 6 oz [5].

Wyciągi klasy II służą do przemieszczeń do tyłu zębów górnych, a dolnych do przodu, wyzwalają także siły ekstrudujące zęby trzonowe i górne sieczne [6]. o ile drut w slotach zamków na dolnych zębach jest pełnowymiarowy, to siła działania wyciągów klasy II powinna wynosić 250 g na stronę. o ile drut nie wypełnia szczelnie slotu, to wartość ta powinna być zmniejszona do połowy [7]. Włączenie drugich dolnych zębów trzonowych do aparatu i przyłożenie do nich siły wyciągów powoduje wzmocnienie zakotwienia i bardziej horyzontalny ruch dolnego łuku zębowego [7]. Badania Langlade’a pokazują, iż w ciągu dnia większa jest składowa pionowa działającej siły niż pozioma. W nocy komponent pionowy i poziomy równoważą się [1]. Wyciągi klasy II są przeciwwskazane u pacjentów dorosłych, u których nie można pozwolić na rotację żuchwy ku tyłowi lub towarzyszące jej wydłużenie górnych zębów siecznych [7]. Proffit zaleca ustawienie zębów w nadkorekcie – poprzez noszenie wyciągów klasy II całodobowo przez okres 3–4 tygodni, następnie zakładanie ich tylko na noc oraz odstawienie wyciągów co najmniej 4 tygodnie przed zdjęciem aparatu stałego. Rekomendowany jest rozmiar wyciągów 1/4” przy dość szerokim zakresie sił – 3,5 oz [8] lub 6 oz [5, 8].

Wyciągi klasy III służą do przemieszczeń do tyłu zębów dolnych, a górnych do przodu; mają zdolność ekstruzji zębów, wydłużają górne zęby trzonowe i dolne sieczne. Ekstruzja zębów trzonowych w pewnych granicach pomaga w korekcji klasy III [7]. Dotyczy to głównie pacjentów z pogłębionym nagryzem pionowym, u których prognoza leczenia klasy III jest lepsza [1]. Chociaż dominuje pogląd, iż nie można zapobiec wydłużaniu się dolnych zębów siecznych [7], McLaughlin i Bennett twierdzą, iż odłożenie stosowania wyciągów elastycznych do etapu łuku sztywnego o średnicy co najmniej 0,016 cala pozwala zapobiec temu procesowi. Natomiast Alexander zaleca przy początkowych drutach w dolnym łuku zębowym rozpiąć wyciągi 1/4” 3,5 oz przez 72 godziny, a następnie użytkować je tylko w nocy, z maską twarzową. Alexander taki sam rozmiar, siłę i czas noszenia wyciągów zaleca dla wzmocnienia zakotwienia w protruzji obuszczękowej. W piśmiennictwie rekomendowany jest rozmiar wyciągów 1/4” przy dość szerokim zakresie sił – 3,5 oz [5, 8] lub 6 oz [5]. Proffit zastosował wyciągi 5/16” 3,5 oz przy drutach stalowych w obu łukach zębowych w ostatniej fazie leczenia u pacjenta po zabiegu chirurgicznym LeFort I, noszonych całodobowo przez 2 miesiące [9]. Stwierdzono, iż wyciągi międzyszczękowe klasy II i III podczas zamykania luk zmieniają równowagę zakotwienia według indywidualnych potrzeb w danym przypadku; jest to więc skuteczna metoda kontroli zakotwienia. W tym celu wyciągi można rutynowo stosować przy poziomach sił 100 g u pacjentów z przeciętnym i zmniejszonym kątem międzyszczękowym, natomiast u pacjentów ze zwiększonym kątem międzyszczękowym wyciągi należy stosować wybiórczo, czasem tylko nocą, a poziomy sił powinny wynosić 50–70 g [6].

Wyciągi przednie są stosowane w celu poprawy relacji pionowych zębów siecznych. Za ich pomocą można korygować szparę niedogryzową nie większą niż 2 mm. Wyciągi można rozpinać między dolnymi i górnymi bocznymi lub przyśrodkowymi zębami siecznymi bądź między dolnymi kłami i górnymi bocznymi zębami siecznymi. W celu zamknięcia zgryzu otwartego przedniego Küçükkeles zastosowała łuk niklowo-tytanowy 0,016 × 0,022 z zaznaczoną krzywą Spee w górnym łuku zębowym, łuk niklowo-tytanowy 0,016 × 0,022 z odwrotną krzywą Spee w dolnym łuku zębowym oraz wyciągi przednie 3/16” 6 oz rozpięte obustronnie pomiędzy mezjalnymi haczykami na górnych i dolnych kłach. Następnie zastosowała łuki stalowe 0,017 × 0,022 oraz wyciągi pudełkowe przez okres 3 miesięcy [10]. Natomiast Viazis rekomenduje następujący rozmiar i wartość siły wyciągów przednich: 1/8” 3,5 oz lub 3/16” 6 oz [5].

Wyciągi boczne (zigzag) to zmodyfikowane przez Aras i wsp. krótkie pojedyncze, podwójne lub potrójne boczne wyciągi II klasy, stosowane wcześniej przez Rotha [11]. Autorzy zalecają rozpiąć wyciągi 5/16” 6 oz od dolnego zęba trzonowego, następnie pomiędzy górnym i dolnym łukiem zębowym, aż do górnego kła. Wyciągi zastosowano w ostatnim stadium leczenia ortodontycznego na stalowych łukach 0,018 × 0,022 u pacjentów rosnących z wadą klasy II/1 – w celu poprawy relacji zębów trzonowych oraz prawidłowego zaguzkowania w odcinkach bocznych [11].

Wyciągi krzyżowe stosowane są w zgryzie krzyżowym i przebiegają od powierzchni podniebiennej górnych do powierzchni policzkowej dolnych zębów trzonowych. Wyciągi krzyżowe powodują ekstruzję zębów, w związku z tym należy ich unikać u pacjentów rosnących, którzy mają zwiększoną wysokość dolnego odcinka twarzy i płytki nagryz pionowy oraz u pacjentów dorosłych [7]. Mimo to u pacjentów rosnących można je wykorzystać przez krótki czas w celu wyprowadzenia słabo nasilonego zgryzu krzyżowego, gdyż ekstruzja zębów będzie skompensowana przez wzrost gałęzi żuchwy [7]. Zgryz krzyżowy leczony wyciągami elastycznymi powinien zostać nadmiernie skorygowany [7]. McLaughlin i Bennett stosują wyciągi krzyżowe także na etapie zabiegów końcowych – w przypadku niesymetrycznego zniekształcenia łuku zębowego pacjenta w odcinku przednim, zwłaszcza w okolicy kłów [6]. Z kolei Alexander zaleca rozpięcie noszonych całodobowo wyciągów krzyżowych 3/16” 6 oz we wczesnym i/lub późnym etapie leczenia [8].

Wyciągi poprzeczne (podniebienne) służą do korekty nadmiernego wychylenia prawych i lewych górnych zębów trzonowych w końcowej fazie leczenia. Wyciągi te można rozpiąć między podniebiennymi zaczepami pierścieni na zębach trzonowych [12].

Wyciągi pośrodkowe (krzyżowe przednie) stosowane są w celu korekty wzajemnych iezgodności linii środka górnego i dolnego łuku zębowego. Wyciągi można rozpinać między haczykiem umieszczonym dystalnie od górnego bocznego zęba siecznego po jednej stronie łuku zębowego a haczykiem umieszczonym dystalnie od dolnego bocznego zęba siecznego strony przeciwnej. McLaughlin i Bennett zalecają rozpięcie wyciągów wyłącznie z drutami prostokątnymi przy minimalnym czasie stosowania [6], natomiast Alexander zaleca na etapie finishingu rozpięcie wyciągów 1/4” 6 oz noszonych całodobowo, z przerwami na posiłki.

Wyciągi asymetryczne są stosowane do korygowania niezgodności linii środka górnego i dolnego łuku zębowego. McLaughlin i Bennett podają, iż rozbieżność rzędu 3 mm i mniej można łatwo skorygować w końcowej fazie leczenia (etap łuków prostokątnych), odpowiednio rozpinając wyciągi międzyszczękowe. Mogą być to:

a) pojedynczy wyciąg klasy II po jednej stronie i podwójny po drugiej,

b) pojedynczy wyciąg klasy II po jednej stronie,

c) wyciąg elastyczny klasy II po jednej i klasy III po drugiej stronie,

d) wyciąg elastyczny klasy III tylko po jednej stronie,

e) przednie wyciągi krzyżowe.

Proffit uważa, iż używanie obustronnych wyciągów elastycznych jest skuteczniejsze niż jednostronnych, przy czym podkreśla, iż wartości sił powinny być asymetryczne: wyciąg po jednej stronie powinien być silniejszy.

Wyciągi pionowe służą do zamknięcia słabo nasilonego zgryzu otwartego przedniego pod koniec leczenia [7] lub jako metoda leczenia zgryzu otwartego u pacjentów z prawidłowym wzorcem szkieletowym [13]. Mogą być zakładane obustronnie lub w formie pojedynczego wyciągu pudełkowego w odcinku przednim [7, 14]. U części pacjentów nadmierna ekstruzja zębów siecznych prowadzi do złych efektów estetycznych oraz krótkotrwałej stabilności [13]. Są one skuteczne tylko wtedy, gdy ukształtowanie łuków umożliwia przemieszczanie zębów. Wyciągów pionowych nie należy stosować na łuku szczelnie wypełniającym slot zamków, ponieważ utrzymuje on zgryz otwarty [7].

Wyciągi pudełkowe stosowane są w celu poprawy zaguzkowania zębów w odcinku przednim i bocznym oraz dla zmniejszenia stopnia zgryzu otwartego poprzez ekstruzję zębów. Wyciągi o kształcie pudełka mogą obejmować (w zależności od nieprawidłowości położenia zębów w relacji pionowej i przednio-tylnej): górne środkowe zęby sieczne oraz dolne boczne zęby sieczne (wyciągi pudełkowe przednie klasy II), górne boczne zęby sieczne oraz dolne przyśrodkowe zęby sieczne (wyciągi pudełkowe przednie klasy III), górny kieł, górny boczny ząb sieczny oraz pierwszy dolny ząb przedtrzonowy i dolny kieł (wyciągi pudełkowe boczne klasy II) lub dolny kieł i dolny boczny ząb sieczny (wyciągi pudełkowe boczne klasy III), górny kieł i pierwszy górny ząb przedtrzonowy oraz dolne zęby przedtrzonowe (wyciągi pudełkowe policzkowe klasy II) lub dolny kieł i pierwszy dolny ząb przedtrzonowy (wyciągi pudełkowe policzkowe klasy III) [8].

Rekomendowany rozmiar i wartość siły wyciągów to 1/8″ 3,5 oz [5], 3/8” 3,5 oz [22] lub 3/16″ 6 oz [5, 8]. Alexander zaleca całodobowe noszenie wyciągów, z wyjątkiem posiłków w środkowej i końcowej fazie leczenia (wyciągi pudełkowe przednie), całodobowo w końcowej fazie leczenia (wyciągi pudełkowe boczne), całodobowo przy końcowych drutach w łuku górnym oraz środkowych lub końcowych drutach w łuku dolnym (wyciągi pudełkowe policzkowe) [8]. Proffit natomiast zastosował wyciągi pudełkowe tylne 3/8” 3,5 oz przy drucie 0,017 × 0,025 TMA w łuku górnym i drucie stalowym 0,016 w łuku dolnym w ostatnim etapie leczenia całodobowo przez 1 miesiąc, następnie całodobowo z wyjątkiem posiłków przez kolejny miesiąc [9].

Wyciągi trójkątne stosowane są w celu przywrócenia I klasy kłowej i zwiększenia nagryzu pionowego w zakresie od 0,5 do 1,5 mm [5], a także wtedy, gdy pojedynczy ząb ma osiągnąć płaszczyznę okluzji [1]. Swoim zasięgiem obejmują górny i dolny kieł oraz pierwszy dolny ząb przedtrzonowy. Największa wartość siły działa na ząb na wierzchołku trójkąta. Viazis oraz Alexander rekomendują rozmiar i wartość siły wyciągu 1/8″ 3,5 oz [5, 8]. Viazis w celu ekstruzji górnego kła stosuje łuk okrągły Niti 0,016” w górnym oraz prostokątny łuk stalowy 0,016 × 0,022” w dolnym łuku zębowym, dzięki czemu nie występuje niepożądana ekstruzja dolnych zębów. McLaughlin i Bennett stosują pionowe wyciągi trójkątne w końcowej fazie leczenia w celu adekwatnego zaguzkowania. Stosują wówczas łuk dolny okrągły o średnicy 0,014” niklowo-tytanowy lub stalowy oraz łuk segmentowy 2 × 2 0,014” także niklowo-tytanowy lub stalowy dla zębów siecznych górnych. Po dwóch tygodniach takiego działania ponownie oceniają okluzję. Alexander zaleca rozpinanie tych wyciągów całodobowo [8].

Wyciągi pionowe (spaghetti) służą do zamknięcia szpar niedogryzowych zarówno w odcinku przednim, jak i bocznym. Są one przeciwwskazane w wadach, które pierwotnie charakteryzował zgryz głęboki [12].

W zależności od początkowej wady zgryzu, wyciągi M i W zaleca się rozpinać przy drutach segmentowych między kłami w dolnym, górnym bądź obu łukach zębowych. Wyciągi mogą być rozpięte między górnym a dolnym łukiem zębowym, dystalnie od bocznych zębów siecznych lub kła w kształt litery M (wektor III klasy), M-1/2 (wektor I klasy) lub litery W (wektor II klasy). Langlade zaleca stosowanie wyciągów o sile heavy [1].

Wyciągi językowe stosowane są jako element dodatkowy bądź czynnik równoważący siły przyłożone od strony policzkowej, przez co zwiększa się skuteczność biomechaniki [12].

Wyciągi elastyczne stosowane z aparatami zdejmowanymi służą najczęściej do przesunięć grupy bądź pojedynczego zęba, a także poprawy relacji między górnym i dolnym łukiem zębowym [15]. Mills zaleca użycie bloczków nagryzowych na zębach bocznych oraz rozpięcie wyciągów pionowych na zębach przedtrzonowych jako efektywną metodę intrudowania górnych zębów trzonowych u pacjentów z pionowym wzorcem wzrostu [16].

Wyciągi końcowe stosowane są w końcowej fazie leczenia w celu ostatecznego zaguzkowania w odcinkach bocznych. Wyciągi te stosowane są zarówno z cienkimi okrągłymi łukami, jak i z segmentowymi prostokątnymi drutami na zębach przednich, bez drutów w odcinkach bocznych [7]. Proffit zaleca rozpięcie wyciągów o średnicy 3/4” z wektorem siły wyciągów klasy II lub III w odcinkach bocznych naprzemiennie między górnym i dolnym łukiem zębowym lub stosowanie dwóch wyciągów trójkątnych o średnicy 5/16” i 3/8”. Viazis i Alexander rekomendują rozmiar 3/4” o niskiej sile generowanej przez wyciągi 2 oz [5, 8]. Według Proffita wyciągów nie należy stosować dłużej niż 2 tygodnie [7], natomiast Alexander najczęściej zaleca stosowanie wyciągów całodobowo przez 6 tygodni na ostatnich drutach aktywnego leczenia.

Dyskusja

Dla lekarza praktyka ważna jest wiedza, jaka powinna być wartość siły w danej fazie leczenia oraz jaki jest optymalny czas noszenia wyciągów międzyszczękowych. Pomaga to zapobiegać powikłaniom, do których zalicza się: utratę zakotwienia, nieprawidłowe ustawienie osi zębów, nadmierną rotację i ekstruzję zębów, dehiscencję przy dolnych zębach siecznych [1], uśmiech dziąsłowy [12], jak również niewystarczające działanie terapeutyczne.

Przy dużej rozbieżności zastosowań wyciągów elastycznych dominuje pogląd, iż wyciągi siły lekkiej (light – 1,8 oz) mogą być stosowane w trakcie szeregowania uzębienia, przy cienkich, segmentowych łukach, a także w technice niskiego tarcia i niewystarczającej współpracy z pacjentem [1]. Zwolennikiem takiego zastosowania jest Pitts [17], który wprowadził do leczenia wczesne stosowanie wyciągów elastycznych, rozpinając je już na pierwszym łuku szeregującym w pasywnym aparacie samoligaturującym. Siła wyciągów zaproponowana przez tego autora nie przekraczała 2 oz, a średnica wynosiła 3/16” i 5/16”; pacjent był zobligowany nosić je całodobowo w celu wczesnej korekty zaburzeń przednio-tylnych, pionowych i poprzecznych. Także Alexander stosował wyciągi (o sile choćby 6 oz) we wczesnych fazach leczenia, np. przy wczesnej korekcji zgryzu krzyżowego [8].

Większość autorów jest zgodna, iż wyciągi o większej sile (4–6 oz) powinny być stosowane w końcowych fazach leczenia przy sztywnych, ciągłych łukach, w mechanice z tarciem oraz przy bardzo dobrej współpracy z pacjentem [1, 5, 8, 11]. Proffit podał, że wartości sił wyciągów elastycznych noszonych 24 godziny na dobę i stosowanych na drutach stalowych powinny wynosić 125 g (4,5 oz) na łuku o przekroju okrągłym i 250 g (9 oz) na łuku o przekroju prostokątnym [7], przy czym we wcześniejszej publikacji podał wartości siły do 300 g na stronę [9].

Z kolei McLaughlin i Bennett dla kontroli zakotwienia stosowali siły wyciągów zdecydowanie niższego rzędu: 100 g (3,5 oz) dla pacjentów o przeciętnym lub zmniejszonym kącie międzyszczękowym oraz jeszcze niższe – 50–70 g (1,8–2,5 oz) indywidualnie dobierane (np. tylko na noc) dla pacjentów o zwiększonym kącie międzyszczękowym.

Innym aspektem stosowania wyciągów elastycznych są ich odmienne u różnych producentów parametry wyjściowe oraz zmiany siły w trakcie stosowania. Niezależnie od oferty producentów wyciągów, dla klinicysty ważne jest poznanie rzeczywistych wartości sił dostarczanych przez wyciągi danej firmy. Badania różnych autorów pokazują, że wartości podawane przez producenta mogą być niższe po trzykrotnym rozciągnięciu w warunkach eksperymentalnych [18] bądź wyższe [19, 20]. Duża rozbieżność zakresu sił w produktach różnych producentów oznaczała, iż w wielu przypadkach w opakowaniu oznaczonym jako medium znajdowały się wyciągi o sile przekraczającej wartości proponowane przez Langlade’a.

Oddzielnym zagadnieniem jest jednostka podawanej siły, zwykle w uncjach lub gramach, o której z reguły decydują preferencje autorów, choć standardową jednostką siły w badaniach medycznych jest Newton [21]. Dodatkowo należy brać pod uwagę, iż właściwości chemiczne i fizyczne materiałów lateksowych i elastomerowych są narażone w środowisku jamy ustnej na czynniki zmieniające ich wyjściowe parametry siły. Powszechnie wiadomo, że wygenerowana przez wyciągi elastyczne początkowa wartość siły maleje wraz z upływem czasu. Jak dowiodły badania Kerseya i wsp., największy spadek siły pojawia się w pierwszych 30 minutach i dotyczy zarówno wyciągów lateksowych, jak i elastomerowych, przy czym po 24 godzinach stosowania wyciągi elastyczne tracą około 25% swojej wyjściowej siły, a materiały nielateksowe aż 50% [18]. Badania te, podobnie jak badania Liu i wsp. [22], uwzględniały dynamicznie zmieniające się warunki w jamie ustnej, a przede wszystkim zmiany rozciągania elastików podczas cykli otwierania i zamykania ust. Spadek siły był znacznie większy w warunkach dynamicznych niż statycznych, przy czym po 200 cyklach wartość siły nie obniżała się dalej w istotny statystycznie sposób. W przypadku materiałów elastomerowych należy także uwzględnić, że mogą występować różnice w budowie strukturalnej elastików różnych producentów, co nie pozostaje bez wpływu na poziom generowanej przez nie siły [19].

Powszechne stosowanie wyciągów elastycznych wymaga rozważenia zmieniających się w jamie ustnej ich parametrów, jak również różnych aspektów biomechanicznych. W piśmiennictwie jest bardzo wiele nieścisłości związanych ze stosowaniem wyciągów w praktyce klinicznej. Trudno jest przedstawić zgodność poglądów dotyczących zakresu sił, czasu stosowania, etapu leczenia. Wydaje się, iż większość autorów polega na własnym empiryzmie, brakuje zaś ujednoliconych standardów stosowania wyciągów elastycznych. Istnieje potrzeba przeprowadzenia rzetelnych badań, które pomogłyby usystematyzować zasady stosowania wyciągów elastycznych w praktyce ortodontycznej.

Piśmiennictwo:

1. Langlade M.: Optimization of orthodontic elastics. GAC International, Central Islip 2000.
2. Wong A.K.: Orthodontic elastics materials. Angle Orthod., 1976, 46, 2: 196–205.
3. Brantley W.A., Eliades T.: Materiały ortodontyczne w ujęciu naukowym i klinicznym. Czelej, Lublin 2003.
4. Baty D.L., Storie D.J., von Fraunhofer J.A.: Synthetic elastomeric chains: a literature review. Am. J. Orthod. Dentofac. Orthop., 1994, 105, 6: 536–542.
5. Viazis A.D.: Atlas of orthodontics: Principles and clinical application. W.B. Saunders, Philadelphia 1993.
6. McLaughlin R.P., Bennett J.C.: Mechanika leczenia ortodontycznego techniką łuku prostego. Czelej, Lublin 2001.
7. Proffit W.R., Fields Jr. H.W., Sarver D.M.: Ortodoncja współczesna. Tom II. Wydawnictwo Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2010.
8. Alexander R.G.: The 20 principles of the Alexander Discipline. Quintessence, Hanover Park 2008.
9. Proffit W.R., White Jr. R.P., Sarver D.M.: Contemporary treatment of dentofacial deformity. Mosby, St Louis 2003.
10. Küçükkeles N. i wsp.: Cephalometric evaluation of open bite treatment with NiTi arch wires and anterior elastics. Am. J. Orthod. Dentofacial Orthop., 1999, 116, 5: 555–562.
11. Aras A., Cinsar A., Bulut H.: The effect of zigzag elastics in the treatment of class II division 1 malocclusion subjects with hipo- and hyperdivergent growth patterns. A pilot study. Eur. J. Orthod., 2001, 23, 4: 393–402.
12. Singh V.P. i wsp.: Elastics in orthodontics: a review. Health Renaissance, 2012, 10, 1: 49–56.
13. Nanda R.: Biomechanika i estetyka w ortodoncji. Czelej, Lublin 2009.
14. Rinchuse D.J.: Vertical elastics for correction of anterior open bite. J. Clin. Orthod., 1994, 28, 5: 284.
15. Graber T.M., Neuman B.: Removable orthodontic appliances. W.B. Saunders, Philadelphia 1984.
16. Rakosi T., Graber T.M.: Leczenie ortodontyczne i ortopedyczne wad zębowo-twarzowych. Czelej, Lublin 2011.
17. Pitts T.R.: Begin with the end in mind: Bracket placement and early elastics protocols for smile arc protection. Clin. Impression, 2009, 17, 1: 4–13.
18. Kersey M.L. i wsp.: A comparison of dynamic and static testing of latex and nonlatex orthodontic elastics. Angle Orthod., 2003, 73, 2: 181–186.
19. Russell K.A. i wsp.: In vitro assessment of the mechanical properties of latex and non-latex orthodontic elastics. Am. J. Orthod. Dentofacial Orthop., 2001, 120, 1: 36–44.
20. Kanchana P., Godfrey K.: Calibration of force extension and force degradation characteristics of orthodontic latex elastics. Am. J. Orthod. Dentofacial Orthop., 2000, 118, 3: 280–287.
21. Polur I., Peck S.: Orthodontic elastics: Is some tightening needed? Angle Orthod, 2000, 80, 5: 988–989.
22. Liu C.C., Wataha J.C., Craig R.G.: The effect of repeated stretching on the force decay and compliance of vulcanized cis-polyisoprene orthodontic elastics. Dent. Mat., 1993, 9, 1: 37–40.