Wpływ radioterapii i chemioterapii na skórę i leczenie ran

forumleczeniaran.pl 6 godzin temu

Leczenie nowotworów to skomplikowany i często długotrwały proces, który obejmuje różne formy terapii – w tym radioterapię i chemioterapię. Choć celem tych metod jest zniszczenie komórek nowotworowych, ich działanie nie ogranicza się wyłącznie do tkanek zmienionych chorobowo. Niestety, zdrowe komórki również ulegają uszkodzeniom, co prowadzi do szeregu działań niepożądanych.

Skóra, jako największy organ ludzkiego ciała i pierwsza linia obrony przed czynnikami zewnętrznymi, jest szczególnie narażona na skutki uboczne terapii onkologicznych. Dla wielu pacjentów objawy skórne stają się źródłem dodatkowego stresu i dyskomfortu, pogarszając jakość życia oraz utrudniając codzienne funkcjonowanie.

Skóra jako bariera ochronna i jej podatność na uszkodzenia

Skóra pełni wiele ważnych funkcji fizjologicznych – stanowi barierę ochronną przed mikroorganizmami, bierze udział w gospodarce wodno-elektrolitowej, uczestniczy w termoregulacji, a także odpowiada za odbieranie bodźców czuciowych. Jej struktura opiera się na trzech warstwach: naskórku, skórze adekwatnej oraz tkance podskórnej. To właśnie w naskórku – a konkretnie w warstwie podstawnej – zachodzi ciągła odnowa komórkowa, która jest niezwykle wrażliwa na działanie cytotoksyczne.

Promieniowanie jonizujące stosowane w radioterapii oraz leki cytostatyczne używane w chemioterapii zakłócają procesy podziałów komórkowych i regeneracji tkanek. Zaburzenia te prowadzą do osłabienia bariery skórnej, zwiększonej utraty wody, upośledzenia gojenia ran oraz wzrostu podatności na infekcje i urazy. W kontekście terapii nowotworowej skóra przestaje być jedynie „biernym obserwatorem” – staje się aktywnym obszarem objętym powikłaniami leczenia.

Radioterapia a skóra – skutki uboczne i etapy uszkodzeń

Radioterapia polega na wykorzystaniu promieniowania jonizującego, które niszczy DNA komórek nowotworowych, prowadząc do ich śmierci. Jednak promieniowanie to nie działa selektywnie – obejmuje również komórki skóry znajdujące się w polu napromieniania. Zmiany skórne zależą m.in. od dawki całkowitej i frakcyjnej promieniowania, czasu trwania terapii, lokalizacji napromieniania oraz indywidualnych predyspozycji pacjenta, takich jak wiek, typ skóry czy choroby współistniejące (np. cukrzyca).

Najczęstsze objawy skórne:

Rumień popromienny – pojawia się zwykle po 10–14 dniach leczenia. Skóra staje się zaczerwieniona, napięta i bolesna. Może występować pieczenie oraz uczucie gorąca.
Suchość i łuszczenie się naskórka – związane z uszkodzeniem gruczołów potowych i łojowych oraz zmniejszeniem aktywności keratynocytów.
Wilgotne złuszczanie – bardziej zaawansowana forma uszkodzenia, gdzie skóra ulega nadżerkom, a naskórek złuszcza się z obecnością sączenia. Występuje głównie w miejscach narażonych na tarcie – jak pachy, pachwiny czy okolice sutków.
Zwłóknienia i przebarwienia – to zmiany późne, mogące utrzymywać się miesiącami lub latami po zakończeniu leczenia. Skóra staje się mniej elastyczna, zgrubiała i przebarwiona.

Ważnym aspektem jest fakt, iż zmiany skórne mogą znacząco ograniczyć kontynuację radioterapii, dlatego konieczna jest szybka interwencja pielęgnacyjna i dermatologiczna.

Chemioterapia a kondycja skóry

Chemioterapia opiera się na lekach cytotoksycznych, które niszczą komórki gwałtownie dzielące się – a więc nie tylko nowotworowe, ale też fizjologicznie aktywne komórki skóry, mieszków włosowych i paznokci. Skóra staje się bardziej wrażliwa, sucha i podatna na mikrouszkodzenia. Często pojawiają się też reakcje alergiczne i nadwrażliwość na czynniki zewnętrzne.

Charakterystyczne objawy dermatologiczne:

Kseroza – nadmierna suchość skóry, szczególnie na dłoniach, stopach, łokciach i kolanach. Skóra może pękać, co otwiera drogę dla infekcji.
Świąd i podrażnienie – związane z utratą naturalnych lipidów i protein ochronnych. Może prowadzić do przeczosów i wtórnych zakażeń.
Osutki trądzikopodobne – związane głównie ze stosowaniem leków celowanych (np. inhibitorów EGFR). Zmiany pojawiają się na twarzy, dekolcie i plecach.
Zaburzenia pigmentacji – obejmujące zarówno przebarwienia, jak i odbarwienia, często nieregularne i rozległe.
Zmiany w obrębie paznokci i włosów – kruchość, wypadanie, zmiana koloru, onycholiza (oddzielanie płytki paznokcia od łożyska).

Te objawy często mają charakter przewlekły i mogą się nasilać w kolejnych cyklach leczenia. Niekiedy wymagają przerwania chemioterapii lub zmiany schematu leczenia.

Wpływ leczenia onkologicznego na gojenie się ran

Zdolność do gojenia się ran w trakcie i po leczeniu onkologicznym ulega znacznemu pogorszeniu. Składa się na to kilka czynników:

Zaburzenia podziałów komórkowych – promieniowanie i cytostatyki uszkadzają fibroblasty i keratynocyty odpowiedzialne za regenerację.
Spadek odporności – neutropenia i limfopenia zwiększają ryzyko infekcji bakteryjnych i grzybiczych.
Niedobory żywieniowe – częste wśród pacjentów onkologicznych, pogarszają metabolizm i procesy naprawcze.
Zaburzenia krążenia – szczególnie w obszarach napromienianych, gdzie dochodzi do włóknienia i zmniejszenia perfuzji tkanek.

W praktyce klinicznej oznacza to, iż choćby drobne urazy, np. otarcia, mogą przekształcać się w trudno gojące się owrzodzenia. Rany pooperacyjne mogą się otwierać lub ulegać zakażeniu, co wiąże się z koniecznością dodatkowego leczenia antybiotykami lub interwencją chirurgiczną.

Pielęgnacja skóry w trakcie i po leczeniu onkologicznym

Pielęgnacja skóry to istotny element terapii wspomagającej. Jej celem jest nie tylko zmniejszenie objawów ubocznych, ale także zapobieganie powikłaniom, utrzymanie integralności skóry i poprawa komfortu psychicznego pacjenta.

Rekomendowane działania:

Codzienne delikatne oczyszczanie – najlepiej letnią wodą i łagodnym syndetem. Unikać gąbek i myjek.
Regularne nawilżanie – kremy na bazie pantenolu, alantoiny, gliceryny, masła shea. Emolienty powinny być aplikowane kilka razy dziennie, szczególnie po kąpieli.
Ochrona przed UV – skóra po radioterapii jest bardzo wrażliwa na promieniowanie słoneczne. Wskazane jest stosowanie kremów z filtrem SPF 50+ przez cały rok.
Noszenie luźnej, bawełnianej odzieży – aby zmniejszyć tarcie i ryzyko podrażnień.
Unikanie gorących kąpieli, sauny, masaży i depilacji – skóra po leczeniu nie toleruje agresywnych zabiegów.

W przypadku uszkodzeń skóry – należy stosować specjalistyczne opatrunki (hydrożele, pianki, opatrunki z jonami srebra), które wspierają regenerację i chronią przed zakażeniem.

Wsparcie psychiczne i edukacja pacjenta

Nie można zapominać, iż zmiany skórne mają także ogromny wpływ na stan emocjonalny pacjenta. Pojawienie się przebarwień, łysienia, wysypek czy ran otwartych często prowadzi do spadku samooceny, wycofania z życia społecznego i depresji. Pacjenci czują się stygmatyzowani, szczególnie gdy objawy są widoczne na twarzy lub dłoniach.

Dlatego tak ważna jest rola psychoonkologa oraz edukacja dotycząca tego, jak rozpoznawać zmiany skórne, kiedy zgłosić się do lekarza, jak pielęgnować skórę i gdzie szukać pomocy. Czasami już sama świadomość, iż problem jest powszechny i można go łagodzić, poprawia samopoczucie chorego.

Podsumowanie

Radioterapia i chemioterapia wpływają wieloaspektowo na stan skóry i jej zdolność do regeneracji. Objawy dermatologiczne są częste, przewlekłe i wpływają na przebieg leczenia oraz jakość życia pacjentów. Z tego powodu kompleksowa opieka nad skórą – zarówno profilaktyczna, jak i terapeutyczna – powinna być nieodłącznym elementem leczenia onkologicznego. Interdyscyplinarne podejście, obejmujące onkologa, dermatologa, pielęgniarkę i psychoonkologa, pozwala na skuteczne łagodzenie działań niepożądanych, przywracając pacjentowi komfort fizyczny i psychiczny.

Bibliografia