Zapraszam na kolejną serię wpisów. Tym razem podjęłam temat wewnętrznego krytyka. Z artykułów dowiemy się, między innymi, czym jest i jak z nim walczyć.
Czym jest wewnętrzny krytyk
Krytyk wewnętrzny to zbiór postaw o oceniającym, negatywnym charakterze, kształtujący się w osobie pod wpływem życiowych doświadczeń, głównie pod wpływem krytyki zewnętrznej ze strony rodziców i opiekunów we wczesnym okresie życia. Obiektem krytykującego jest on sam. Silny krytyk wewnętrzny może prowadzić do problemów psychicznych (niskie poczucie własnej wartości, depresja i inne).
Jak zdefiniować wewnętrznego krytyka?
Ten głos często mówi nam, iż nie jesteśmy wystarczająco dobrzy, iż nasza praca nie jest dobra, do niczego się nie nadajemy. To jest głos, który podcina nasze skrzydła i powoduje, iż czujemy się niepewni siebie i niezdolni do osiągnięcia sukcesu. Wewnętrzny krytyk jest jednym z głównych czynników, które wpływają na nasze poczucie własnej wartości i samoocenę.
W psychologii wewnętrzny krytyk odnosi się do wewnętrznego głosu lub dialogu, który ma negatywny charakter i jest skierowany wobec siebie samej/ego. To wewnętrzny narrator, który stale bardzo surowo ocenia, krytykuje i osądza jednostkę, często podkreślając wszelkie błędy, porażki i niedoskonałości.
Jak rozpoznać wewnętrznego krytyka?
Pierwszym krokiem w radzeniu sobie z wewnętrznym krytykiem jest jego rozpoznanie. Uważne obserwowanie swoich myśli i reakcji na różne sytuacje może pomóc go zidentyfikować. Oto kilka sygnałów, które mogą wskazywać na jego obecność:
- samokrytyka i ciągłe obwinianie siebie,
- nadmierny perfekcjonizm, silna potrzeba doskonałości oraz brak akceptacji własnych błędów,
- negatywne myśli o samym sobie,
- trudności z przyjmowaniem pochwał,
- negatywne emocje, które pojawiają się przy każdym niepowodzeniu,
- wewnętrzne dialogi pełne krytyki na swój temat.
Krytyka wewnętrzna przejawia się w samokrytycznych myślach, negatywnych ocenach własnej osoby czy też w nadmiernym perfekcjonizmie. Kiedy już uda nam się rozpoznać to zjawisko, warto zastanowić się, skąd te myśli się wzięły. Czy są rezultatem traumy z przeszłości, społecznych oczekiwań, czy może wynikają z porównywania się z innymi? Zrozumienie źródeł wewnętrznej krytyki może pomóc w bardziej zrównoważonym spojrzeniu na siebie.
Rola wewnętrznego krytyka
Wewnętrzny krytyk troszczy się o nas na swój własny, nie zawsze zrozumiały sposób. Wyrażając swoje uwagi i sugestie, stara się chronić nas przed krzywdami, które mogą nas spotkać. choćby wtedy, gdy mówi nam, iż jesteśmy do niczego, próbuje pomóc – motywując nas do bardziej efektywnych działań (dzięki którym, na przykład, nie stracimy pracy). Wewnętrzny krytyk wcale nie chce nas zranić – on tylko chce zatrzymać nas w bezpiecznej strefie, w której nie grozi nam rozczarowanie, wyśmianie ani zranienie.
Badania mówią, iż jeżeli zbudujemy relację ciekawości z naszym wewnętrznym krytykiem i dowiemy się o nim w sposób, w jaki poznalibyśmy nową osobę, ostatecznie poczujemy się bardziej zintegrowani i mniej niespokojni. Musimy zbudować relację z różnymi częściami nas samych, w tym z wewnętrznym krytykiem. W istocie wewnętrzny krytyk próbuje nam pomóc, a czasami choćby nas chronić.
Skąd bierze się wewnętrzny krytyk?
Często wewnętrzny krytyk wynika z negatywnych doświadczeń, traum, oczekiwań społecznych, a także wpływu negatywnych wypowiedzi czy zdarzeń z przeszłości. Może być wewnętrznym przejawem internalizowanych negatywnych opinii innych osób lub norm społecznych.
Efekty działania wewnętrznego krytyka mogą prowadzić do obniżonej samooceny, depresji, lęku, perfekcjonizmu oraz ograniczającego przekonania o własnej wartości. Może również utrudniać podejmowanie aktywności, eksplorowanie nowych możliwości i rozwijanie pełnego potencjału.
Wewnętrzny krytyk kształtuje się już we wczesnym dzieciństwie jako uwewnętrznienie krytycznych słów naszych rodziców, dziadków, nauczycieli i opiekunów. Ta osądzająca i pouczająca narracja z czasem zaczyna po prostu automatycznie pojawiać się w naszej głowie. W zależności od tego, jak wiele krytyki doświadczyliśmy w dzieciństwie, nasz wewnętrzny krytyk będzie bardziej lub mniej rozwinięty.
Co więcej, uważa się, iż w dorosłym życiu korzystamy ze zbliżonych mechanizmów myślowych do tych, jakie mieli nasi rodzice. Więc jeżeli ich wewnętrzny krytyk był bardzo aktywny – jeżeli sabotowali swoje sukcesy, wrogo wyrażali się na temat siebie samych itp. – bardzo prawdopodobne jest, iż i u nas będzie podobnie.
Przykładowo, rodzice mówiąc: „Daj zabawkę dziewczynce, bo inne dzieci nie będą się z tobą bawić”, mogą przekazywać, iż dobro ofiarowane wraca do nas albo, iż trzeba rezygnować z własnych dóbr, aby uzyskać przychylność innych. Na podstawie codziennych wypowiedzi tłumaczących działanie świat dzieci otrzymują wiedzę zabarwioną subiektywnymi prawdami rodziców.
Z czasem karanie rodzicielskie zostaje zastąpione przez karanie wewnętrzne. Wchodząc w dorosłe życie człowiek wnosi bagaż rodzinnych wartości przyjętych i odrzuconych. Wraz z identyfikacją z tymi wartościami budzi się wewnętrzny głos, mający za zadanie pilnować ich przestrzegania.
Wartości wyniesione z domu
Dzieci mogą także odrzucić wartości rodzicielskie i zbuntować się przeciwko nim powołując do życia głos przypominający o tym, jakimi mają nie być. Podsumowując powoływany Krytyk Wewnętrzny jest wyborem najbardziej cenionych przez dziecko wartości (zgodnych albo przeciwnych niż w rodzinie).
Rodzic, który nie dostarczał wystarczającego poczucia więzi i pozytywnej informacji zwrotnej zaszczepia w dziecku lęk i strach. Wiele dzieci jako formę adaptacji do tej sytuacji obiera perfekcjonizm i nadmierną czujność. Ta przystosowawcza strategia ma na celu zredukować deprywacje potrzeb i nadużyć stosowanych rodziców.
Utrzymujący się klimat zagrożenia zmusza dziecko do nieustannego dostosowywania się do rodziców, aby zyskać ich akceptację, a tym samym choćby minimalne poczucie bezpieczeństwa.
Dziecko wchłania krytyczne komunikaty rodziców, które mogą mieć charakter werbalny (np. „Do niczego się nie nadajesz!”, „Jesteś głupia!”) lub niewerbalny (np. ignorowanie dziecka, pogardliwe spojrzenia rodzica). Z czasem samokrytyka staje się kluczowym elementem Ja, tworząc tryb Wewnętrznego Krytyka.
W praktyce dziecko nie jest w stanie zrozumieć, iż wina leży po stronie rodziców (ich niedociągnięć wychowawczych). Tryb Wewnętrznego Krytyka jest więc trybem opartym o nieracjonalne przesłanki.
Dziecko doświadczające ataków Wewnętrznego Krytyka walczy z chronicznie odczuwanym stresem i staje się nadmiernie wyczulone na potencjalne niebezpieczeństwa. Prowadzi to do wzorca katastroficznego sposobu myślenia i ciągłego zamartwiania się. Doszukiwanie się zagrożeń w swoim środowisku i w relacjach z innymi ludźmi może z kolei skutkować lękiem społecznym.
Tryb Wewnętrznego Krytyka zamyka Cię w reakcji stresowej, ponieważ choćby jeżeli w życiu dorosłym nie grozi Ci realne zagrożenie, Twój wewnętrzny głos nieustannie Cię atakuje.
Umiejętność przewidywania reakcji
Umiejętność przewidywania reakcji innych osób jest jedną z kluczowych kompetencji, jakie zdobywamy w dzieciństwie.
Tu również silniejsze piętno odciskają na nas te doświadczenia, które wiążą się z intensywnymi emocjami. Szczególnie, jeżeli są one przykre. Realizując biologiczny program przetrwania, mózg dziecka próbuje gwałtownie i sprawnie zidentyfikować sygnały świadczące o zagrożeniu lub potencjalnym odrzuceniu. Uczy się rozpoznawać zachowania, gesty, słowa, ton głosu. Szuka powiązań między nimi a nadchodzącym zagrożeniem. Próbuje połączyć je w zależności przyczynowo-skutkowe, które następnie mogą być wykorzystane do przewidywania reakcji innych. W ten sposób, krok po kroku, w umyśle dziecka materializuje się Wewnętrzny Krytyk – reprezentacja przykrych doświadczeń ze strony innych.
Doświadczenia zawodowe
Środowisko zawodowe, szczególnie jeżeli jest nastawione na rywalizację, maksymalizację osiągnięć może powodować stawianie sobie wysokich, często nierealistycznych wymagań i generować niezadowolenie z siebie, o ile niektóre z tych celów nie zostaną zrealizowane.
Wewnętrzny Krytyk może prowadzić do depresji. Ciągłe wyrzuty sumienia prowadzą do czasowego bądź stałego obniżenia nastroju a w dłuższej perspektywie do stagnacji. Chwilowy paraliż działania może przerodzić się w depresję.
Kiedy budzi się krytyk?
Dezaprobata
Zewnętrzna krytyka jest jednym z silniejszych bodźców wywołujących aktywność Krytyka Wewnętrznego. Osądzanie i ocenianie przez innych ustawia nas w pozycji bezbronności, poczucia winy, wstydu, zaniżenia samooceny.
Trudność tej sytuacji jest podwójna. Po pierwsze, mamy się odnieść do słów osoby, która przed nami stoi. Po drugie, mamy sobie poradzić z generalizowanymi wypowiedziami Krytyka na nasz temat.
„Po co się z tym wychylałeś. No i masz za swoje. Już po Tobie. No powiedz cokolwiek!”
Stres
Każdy rodzaj stresu osłabia odporność na krytykę wewnętrzną. Stres jest sytuacją ukierunkowanej mobilizacji sił. Najczęściej odbywa się ona kosztem innych aktywności ludzkich, na zasadzie achillesowej pięty. Warto zauważyć, iż stres najczęściej jest związany z szeroko rozumianym przemęczeniem. Osłabienie i zwiększona podatność na urazy sprawia iż czujemy się bezbronni a choćby bezradni. Nie sposób poradzić sobie jeszcze z Krytykiem, który gani i dokłada przykrości.
Centrum uwagi
Krytyk jest stworzeniem towarzyskim zabiegającym nieustannie o aprobatę, miłość, podziw. Będąc w centrum uwagi wiele osób czuje się nieswojo i obserwuje wzmożoną aktywność krytyki wewnętrznej. Krytyk najbardziej boi się oceny Co ludzie pomyślą? Jego główną troską jest wywierane na ludziach wrażenie. Będąc obserwowanym ludzie obawiają się przede wszystkim bycia ocenianym przez innych, ponieważ z indywidualnymi ocenami nie sposób polemizować.
Nowe sytuacje
Impulsem dla Krytyka do podjęcia działania są nieznane sytuacje. Ryzyko towarzyszy sytuacjom nowym, prowadzącym do zmiany. Kiedy bezpieczeństwo zostaje zachwiane Krytyk częściej atakuje, aby uprzedzić wszystkie możliwe porażki.
Przeciwności losu
Pożywką dla Krytyka są takie przeciwności losu jak utrata pracy, porażki, rozstania, niestabilność finansowa. Mówią one Krytykowi, iż być może nie radzimy sobie dobrze w życiu, iż moglibyśmy dać z siebie znacznie więcej, iż jesteśmy za słabi i odpowiedzialni za niepowodzenia itp.
Porównania
Ludzie porównują się z innymi osobami w celu zbierania i aktualizowania informacji na swój temat. Szczególnie ważne dla budowania samooceny są porównania z osobami, które pod jakimś względem są podobne do nas. Porównania z osobami mającymi większe osiągnięcia w ważnej dziedzinie, są subiektywnym wyznacznikiem osiągnięć. Ludzie porównują się z lepszymi aby przeanalizować skuteczne programy osiągania sukcesów bądź pobudzić motywację do działania na rzecz zmiany.
Główną funkcją porównań w dół (z osobami będącymi w gorszym położeniu mimo podobnej sytuacji) jest poprawienie samopoczucia, na zasadzie nigdy nie jest tak źle, żeby nie mogło być gorzej. Takie podejście nie rozwija ale zdecydowanie poprawia nastrój i pomaga godniej przechodzić przez trudne momenty życiowe. Krytyk Wewnętrzny nie kieruje się rozsądkiem w wyszukiwaniu osób do porównań. Często wskazuje nam za wzór do naśladowania osoby o dużo wyższym statusie społecznym, materialnym, czy przewyższającymi pod innymi aspektami.
Pierwotny mózg
Wewnętrzny krytyk jest tak naprawdę sygnałem jeszcze z naszego pierwotnego mózgu, który nastawiony jest na przetrwanie. I to przetrwanie jest głównym celem naszego organizmu. Krytyk próbuje nas przytrzymać w działających, bezpiecznych schematach.
I za każdym razem, kiedy będziesz chciał/a wyjść ze swojej strefy komfortu, kiedy będziesz chciał/a zrobić coś nowego, skalować swój biznes albo zbudować zespół, albo zrobić coś, czego nigdy wcześniej nie robiłeś/aś, wewnętrzny krytyk się odezwie.
I teraz paradoks jest taki, iż kiedy ten wewnętrzny krytyk się odzywa, to my często myślimy, iż to jest znak, żeby przestać. Czyli znak, żeby się zatrzymać i tego nie robić, albo znak, iż to pozostało nie ten moment. Tymczasem jest zupełnie odwrotnie. Skoro już wiesz, iż ten głos pojawia się, kiedy się rozwijasz, to kiedy się pojawi to jest czas na świętowanie.
Wewnętrzny krytyk korzysta z Twoich zasobów, więc o ile ty masz wciąż wątpliwości co do nowego działania, to wewnętrzny krytyk dokładnie to wypunktuje. I tutaj bardzo często okaże się, iż jest coś do pracy w sobie, do zmiany w sobie. Być może jakieś niewspierające przekonanie być może coś, co o sobie myślisz, a co Cię nie wspiera.
Drogowskaz
Wewnętrzny krytyk może być dla nas drogowskazem. Gdzie tutaj jest coś, nad czym ja muszę popracować w sobie i to może uruchomić procesy wewnętrzne, które poskutkują ogromną zmianą w biznesie.
W momencie, gdy będziesz działać, wtedy będziesz się konfrontować właśnie z tymi lękami, z tymi przekonaniami, które są w Tobie, z tym wszystkim, co Ciebie blokuje w działaniu.
Ważne jest, żeby iść dwutorowo. Słysząc tego wewnętrznego krytyka, spisuję, co on do mnie mówi, ale działam. Decyzje podejmuję ja. Należy go ignorować, kiedy będzie krzyczał i chciał powstrzymywać od działania, które po prostu nie jest wygodne.
Opracowanie wpisu: Karolina Szylar
Źródła:
