Prawidłowa percepcja słuchowa jest konieczna do poprawnego rozwoju umiejętności pisania i czytania. Wykonywanie zaproponowanych zadań przez dzieci w wieku od 5 do 7 roku życia zmniejszy/zapobiegnie występowaniu problemów w czytaniu i pisaniu w okresie szkolnym. Zaproponowane przykłady ćwiczeń mają na celu, przede wszystkim, działanie profilaktyczne.
Systematyczne wykonywanie zaproponowanych ćwiczeń może przynieść wiele pozytywnych zmian w funkcjonowaniu małych dzieci. Można zauważyć rozwijanie się umiejętności komunikacyjnych i językowych. Dzieci zwiększają zasób mowy czynnej i biernej; kształtowana jest ich pamięć leksykalna. W trakcie pracy z dziećmi obserwuje się poprawę koncentracji uwagi (szczególnie w zakresie koncentracji na słyszanych dźwiękach) oraz małej i dużej motoryki. o ile ćwiczenia wykonywane są w grupie małych dzieci, dodatkowo uczestnicy nabywają umiejętność pracy w grupie. W zakresie umiejętności słuchowych rozwijany jest słuch fizjologiczny i fonematyczny; usprawniane są umiejętności rozróżniania określonych cech dźwięków. Dzieci uczą się różnicowania natężenia dźwięku, czasu jego trwania, tempa wytwarzanego dźwięku oraz rodzaju sygnału. Uczestnicy zajęć nabywają umiejętność lokalizowania kierunku i odległości dźwięku. Dzieci różnicują prezentowane dźwięki instrumentów, a także nabywają umiejętność wytwarzania różnych dźwięków dzięki określonych przedmiotów. Po zakończeniu ćwiczeń dzieci mają mniejsze trudności w reagowaniu na pojawienie się nowego dźwięku przy dźwiękach zakłócających. Kształtowana jest także koordynacja słuchowo-ruchowa.
Pierwszym wykonywanym ćwiczeniem może być zauważanie odgłosów dochodzących z otoczenia. Pojawiające się dźwięki mają charakter naturalny, nie są specjalnie wytwarzane przez nikogo. Ważne jest, aby dzieci miały zamknięte oczy. Następnie można przejść do rozpoznawania wytwarzanych dźwięków. Na początku wykonuje się ćwiczenie zarówno pod kontrolą wzroku, jak i słuchu. W kolejnym etapie tego ćwiczenia dzieci opierają się jedynie na drodze słuchowej. Do tego ćwiczenia można wykorzystać drewnianą pałeczkę, którą prowadzący zajęcia uderza w poszczególne faktury, np. plastik czy inny element drewniany. W doborze pomocy należy pamiętać przede wszystkim o bezpieczeństwie dzieci. Pod uwagę należy brać także występujące dodatkowe niepełnosprawności u dziecka. Nie każde ćwiczenie w przedstawionej formie może być wykonywane przez konkretne dziecko.
Wiele doznań słuchowych dostarcza wytwarzanie dźwięków przez same dzieci. Mogę one bowiem uderzać klockiem o klocek; łyżeczką o łyżeczkę; odbijać piłkę; klaskać; drzeć papier; przelewać wodę z jednego do drugiego pojemnika; drapać po papierze, stole; przesuwać klocki po stole.
Kolejne ćwiczenia wykorzystują dźwięki wytwarzane przez instrumenty. Dzieci rozpoznają dźwięki poszczególnych instrumentów, które znajdują się za zasłoną. Ważne jest, aby dzieci wcześniej znały dźwięk wszystkich prezentowanych instrumentów. Następne ćwiczenie polega na lokalizowaniu źródła oraz kierunku wytwarzanego dźwięku. Można do tego również wykorzystać instrumenty. Dziecko ćwiczące te umiejętności musi mieć zamknięte oczy. Zadaniem dziecka jest poruszanie się w stronę dźwięku. Dźwięki powinny dochodzić z różnych stron pomieszczenia. Prawidłową reakcją podczas tego ćwiczenia jest odwrócenie głowy w stronę źródła dźwięku. Ważne jest, aby na początku tego ćwiczenia dziecko znajdowało się na środku pomieszczenia, w którym realizowane są zajęcia.
Kolejna grupa ćwiczeń obejmuje zadania słuchowo-ruchowe. Dziecko może np. skakać na dźwięk wybranego instrumentu. W pierwszej, łatwiejszej wersji nie występują inne dźwięki. Podczas wykonywania trudniejszej wersji tego ćwiczenia dochodzi sygnał zakłócający odbieranie instrumentu na drodze słuchowej. Prowadzący może dodatkowo włączyć głośną muzykę. Kolejnym poziomem trudności tego ćwiczenia jest rozróżnianie przez dziecko, czy dźwięk jest szybki, czy wolny. W zależności od tempa granego na bębenku dzieci poruszają się wolno lub szybko. Dziecko może się uczyć rozróżniania także tego, czy dźwięk jest głośny, czy cichy. Kolejno można wykorzystywać większą dynamikę: bardzo głośny; głośny; cichy; bardzo cichy. Uczestnicy mogą uczyć się, czy dany dźwięk jest ciągły, czy przerywany. Do tego ćwiczenia można wykorzystać m.in. flet. Po usłyszeniu danego dźwięku dziecko powinno wskazać na linię przerywaną w przypadku przerywanego dźwięku lub na linię ciągłą, gdy dźwięk jest ciągły.
Podczas zajęć usprawniających umiejętności słuchowe warto wykorzystywać różne nagrania na płytach CD. Jednym z pomysłów wykorzystania nagrań jest poruszanie się dziecka tak długo jak trwa melodia. Czas prezentowania danego utworu powinien być zmienny (krótki, średni, długi). Nagrania mogą także obejmować odgłosy zwierzęce. Dzieci zgadują, do kogo należy dany odgłos. Ważne jest, aby wcześniej sprawdzić czy dzieci znają poszczególne odgłosy zwierząt. Zaleca się, aby nagrania były jak najbardziej zbliżone do rzeczywistości.
Usprawniając funkcje słuchowe, można wykorzystywać przedmioty, które na co dzień znajdują się w naszych gospodarstwach domowych czy też można je znaleźć podczas spaceru. Dzieci mogą rozpoznawać różne przedmioty, które są umieszczane w zamkniętym pudełku. Prowadzący potrząsa pudełkiem, w którym znajdują się poszczególne przedmioty. Można wykorzystać m.in. groch, kamyki, cukier, kasztany. Ważne jest, aby na początku tego ćwiczenia dziecko zapoznało się z wszystkimi dźwiękami, które mogą być wytwarzane przez poszczególne przedmioty. Innym wariantem tego ćwiczenia jest wykorzystywanie pustego pudełka oraz pudełka, w którym znajduje się określony przedmiot. Podczas tego zadania dziecko uczy się odróżniania, czy jest dźwięk, czy go nie ma. Młodszym dzieciom można dodatkowo pokazywać zawartość pudełka. Wykorzystywanie wsparcia na drodze wzrokowej ułatwia dziecku wykonywanie ćwiczeń oraz wydłuża koncentrację podczas ćwiczeń.
Inne ćwiczenia usprawniające funkcje słuchowe obejmują określanie liczby słów podanych w zdaniach. Dzieci mogą narysować tyle elementów, ile słów usłyszą w danym zdaniu. Prezentowane zdania powinny obejmować zdania proste. W tym ćwiczeniu dodatkowo usprawniana jest motoryka ręki. Warto podczas tego ćwiczenia zwrócić uwagę na chwyt przyrządu do pisania oraz postawę dziecka podczas wykonywania prac.
Ostatnie ćwiczenia dotyczą układania zdań z wyrazami opozycyjnymi (np. Tomek/domek; biurko/piórko; Kasia/kasza; koza/kosa; kurka/górka). Do tego ćwiczenia można wykorzystać obrazki ilustrujące wybrane wyrazy opozycyjne.
Wykonywanie zaprezentowanych ćwiczeń jest szczególnie ważne w przypadku dzieci ze zdiagnozowaną niepełnosprawnością w obrębie narządu słuchu. Ich doświadczenia słuchowe mogły pojawić się później lub być bardzo ograniczone. Wykonywanie tych ćwiczeń umożliwi im usprawnianie zaburzonych funkcji.
Bibliografia:
- Katarzyna Bieńkowska: Słucham, mówię, jestem… Program 60 kroków do oceny i terapii dzieci z wadą słuchu, Wydaw. Graffia, Krosno 2007.
- Barbara Kuszewska: Czy moloty to kłopoty?, Wydaw. Bonami, Poznań 2008.
Autorka: Ewa Cieplińska-Truchan – Czytelniczka Portalu
Post Usprawnianie umiejętności słuchowych pojawił się poraz pierwszy w Pedagogika Specjalna - portal dla nauczycieli.
