Zieloną wodą i niesamowitym odorem wita turystów Jezioro Pilchowickie, jedna z największych atrakcji turystycznych Dolnego Śląska. Nikomu nie zależy na poprawie czystości wody.

Zielona, mętna woda i odór rozkładu witają latem turystów nad Jeziorem Pilchowickim – miejscem, które teoretycznie powinno być perłą turystyczną Dolnego Śląska. W praktyce to zbiornik, którego stan środowiskowy pogarsza się z roku na rok, a dla odwiedzających staje się raczej źródłem rozczarowania niż zachwytu. Tymczasem problem, choć znany od lat i wielokrotnie opisywany, zdaje się nikogo nie interesować.

Zakwit wody, sinice, zielenice

Zakwit wody to zjawisko, które zachodzi, gdy w zbiorniku pojawia się gwałtowny rozwój glonów – głównie sinic oraz zielenic. Dzieje się tak, gdy do wody trafia nadmiar substancji odżywczych, takich jak azotany i fosforany. To tzw. eutrofizacja, czyli przeżyźnienie zbiornika. Gdy dodatkowo pojawiają się sprzyjające warunki takie jak wysoka temperatura i słabe ruchy wody to glony zaczynają się masowo namnażać, tworząc gęste, często cuchnące kożuchy na powierzchni. Woda zmienia barwę i staje się intensywnie zielona lub zielono-sina, traci przejrzystość i zaczyna odpychać nie tylko zapachem, ale i wyglądem.

Sinice, które dominują w zakwitach, mają zdolność do tworzenia grubych warstw na powierzchni wody, przez co ograniczają dostęp światła słonecznego do niższych warstw zbiornika. To z kolei utrudnia fotosyntezę i powoduje zamieranie roślin wodnych oraz fitoplanktonu. Powstająca w ten sposób masa organiczna opada na dno, gdzie rozpoczyna się jej rozkład beztlenowy. Ten proces zużywa rozpuszczony w wodzie tlen, prowadząc do jego niedoboru, a nierzadko całkowitego deficytu w dolnych partiach jeziora. W efekcie zamiera życie biologiczne. Giną rośliny, a także ryby, które nie mają czym oddychać.

Coroczny zakwit wody w jeziorze

Tego typu zakwity w Jeziorze Pilchowickim to nie incydentalne przypadki, to coroczna reguła. Każdego lata, nad jeziorem unosi się odór przypominający rozkładające się zwierzęta lub fermentującą gnojowicę. Mieszkańcy regionu do sytuacji już się przyzwyczaili i ani smród, ani zielony kolor wody nie robią na nich wrażenia. Turyści przecierają oczy ze zdziwienia, nikt przecież nie spodziewał się, iż jedna największych atrakcji turystycznych Dolnego Śląska jest w tak opłakanym stanie.

Źródła zanieczyszczeń wody

Choć mechanizm powstawania zakwitów jest dobrze poznany, to przyczyny konkretnych zanieczyszczeń często wynikają z całkowitej bezczynności. Wśród głównych winowajców wymienia się odpady organiczne i ścieki, które trafiają do rzeki Bóbr – głównego dopływu jeziora. Zasilają go nie tylko zanieczyszczenia z gospodarstw domowych, ale także biogeny pochodzące z detergentów, środków czystości i nawozów spływających z pól uprawnych.

Prawdziwym dramatem była awaria miejskiej oczyszczalni ścieków w Jeleniej Górze, zalanej podczas powodzi we wrześniu 2024 roku. Tygodniami do rzeki trafiały nieoczyszczone ścieki z całego miasta. Rzeka niosła je a te mieszały się z wodą i osadzały na brzegach oraz na dnie koryta i znajdujących się po drodze zbiorników. Dla ekosystemu oznaczało to prawdziwą katastrofę.

czytaj: Tony ścieków z Jeleniej Góry płyną rzeką Bóbr

Sinice niebezpieczne dla zdrowia człowieka

Poza tym, iż są przyczyną nieprzyjemnych widoków i odoru, sinice niosą poważne zagrożenie dla zdrowia ludzi i zwierząt. Te mikroskopijne organizmy mają zdolność do produkcji toksyn. Ich obecność w wodzie może powodować zatrucia. Objawy to m.in. nudności, biegunka, wymioty, gorączka, ból głowy, a także podrażnienia skóry i błon śluzowych.

Niektóre osoby, szczególnie dzieci, osoby starsze i alergicy, mogą odczuwać skutki kontaktu z wodą już po krótkim czasie. Dla niektórych wystarczy spacer wzdłuż brzegu. Zdarzają się sytuacje, gdy toksyny sinicowe wykazują działanie neurotoksyczne lub hepatotoksyczne, co stanowi realne zagrożenie zdrowotne.

W związku z tym w czasie zakwitów kąpiel w jeziorze jest nie tylko odradzana ale wręcz niedopuszczalna.

Ekosystem w stanie agonalnym

Długofalowe skutki zakwitów są dewastujące. Zmętnienie wody i obniżenie przenikalności światła niszczą podwodną roślinność. Toksyczne związki wytwarzane przez sinice wpływają negatywnie na całą faunę wodną – od bezkręgowców, przez płazy, po ryby. Wysokie wahania pH oraz zmniejszenie zawartości tlenu w wodzie zaburzają tarło i żerowanie ryb, powodują śnięcia i prowadzą do zubożenia różnorodności biologicznej. Zbiornik staje się martwy biologicznie, a jego odbudowa może trwać latami.

Spuszczą wodę z Jeziora Pilchowickiego

Na horyzoncie pojawiła się jednak pewna nadzieja. Tauron, właściciel zapory wodnej w Pilchowicach, zapowiedział jej modernizację, w ramach której konieczne będzie spuszczenie wody z jeziora. To moment, który potencjalnie mógłby zostać wykorzystany do oczyszczenia dna z osadów i zanieczyszczeń, które od dekad kumulują się w zbiorniku. Niestety, rzeczywistość okazuje się rozczarowująca.

Spółka planuje jedynie usunięcie mułu w bezpośrednim sąsiedztwie zapory, po to, by uzyskać dostęp do jej dolnych elementów konstrukcyjnych. Cała reszta jeziora zostanie pozostawiona samej sobie. A to oznacza, iż największy problem, czyli ogromne ilości materii organicznej zalegającej na dnie nie zostanie w ogóle rozwiązany.

Czy zanieczyszczenia spłyną wraz z wodą?

Spuszczenie wody może jednak wywołać skutki uboczne dla mieszkańców położonych poniżej zapory miejscowości. Przy takiej operacji część osadów dennych zostanie porwana przez nurt rzeki Bóbr i popłynie w dół, osadzając się na jej brzegach. Pół wieku temu takie zjawisko miało już miejsce i jest wspominane jako katastrofa środowiskowa. Dziś mieszkańcy boją się powtórki.

Atrakcje turystyczne Dolnego Śląska

Jezioro Pilchowickie, mimo iż formalnie przez cały czas figuruje w folderach i na stronach promujących region jako atrakcja, w praktyce jest miejscem zaniedbanym i ignorowanym. Tereny wokół są zarośnięte, brakuje infrastruktury turystycznej, nie ma porządnych parkingów, wyznaczonych miejsc do odpoczynku, kładek, ścieżek ani punktów widokowych. A to wszystko w sąsiedztwie unikalnej, ponad stuletniej zapory wodnej, która sama w sobie mogłaby być chlubą regionu.

czytaj: Turystyka to nie nasza sprawa?!