Grzybica jamy ustnej – zwana również kandydozą – jest zakażeniem błon śluzowych wywołanym przez drożdżaki z rodzaju Candida, najczęściej Candida albicans. Choć występują one w ludzkim organizmie w sposób naturalny, ich nadmierny rozwój – np. na skutek czasowego spadku odporności albo przyjmowania niektórych leków – prowadzi do stanu chorobowego, który może znacząco obniżyć komfort życia i być objawem innych, poważniejszych zaburzeń zdrowotnych. Na czym dokładnie polega leczenie grzybicy jamy ustnej? Czy w terapii mogą pomóc określone domowe sposoby? Sprawdzamy!
Grzybica (kandydoza) jamy ustnej to schorzenie, które może pojawić się zarówno u dzieci (w postaci tzw. pleśniawek), dorosłych, jak i osób starszych. Jej przyczyną są drożdżaki z rodzaju Candida, które są naturalnym elementem mikroflory ludzkiego organizmu. Czasami, na skutek działania pewnych czynników wewnętrznych i zewnętrznych, dochodzi jednak do nadmiernego rozwoju tych mikroorganizmów i pojawienia się objawów chorobowych. Mogą mieć one różne nasilenie i w związku z tym stosuje się rozmaite metody leczenia.
Przyczyny grzybicy jamy ustnej
Do najczęstszych czynników predysponujących do infekcji grzybiczych jamy ustnej należą:
• obniżona odporność organizmu – spowodowana np. przez infekcje wirusowe (w tym infekcje przewlekłe, np. zakażenie wirusem HIV), nowotwory, choroby autoimmunologiczne czy leczenie immunosupresyjne,
• długotrwała antybiotykoterapia – długotrwałe przyjmowanie antybiotyków prowadzi do zaburzenia mikroflory organizmu oraz eliminacji bakterii probiotycznych, co sprzyja namnażaniu drożdżaków,
• stosowanie wziewnych kortykosteroidów – w terapii astmy czy przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP), zwłaszcza bez stosowania komory,
• niektóre choroby ogólnoustrojowe – np. cukrzyca,
• użytkowanie niedopasowanych protez zębowych – zwłaszcza przy jednoczesnej niewłaściwej higienie jamy ustnej,
• zaburzenia hormonalne – takie jak niedoczynność tarczycy czy zmiany w okresie ciąży i menopauzy,
• zła dieta – nadmiar cukrów prostych i przetworzonej żywności w diecie stwarza idealne warunki do namnażania drożdżaków Candida,
• przewlekły stres oraz niedobory witamin i mikroelementów – takich jak żelazo, cynk, kwas foliowy i witaminy z grupy B.
Objawy grzybicy jamy ustnej
Obraz kliniczny kandydozy jamy ustnej może być różnorodny i zależy od typu infekcji oraz ogólnego stanu zdrowia pacjenta. Do charakterystycznych objawów należą:
• serowaty, biały nalot na języku, policzkach, podniebieniu, dziąsłach i wewnętrznych stronach warg,
• pieczenie, ból oraz uczucie suchości w ustach,
• zaburzenia smaku – metaliczny posmak w ustach lub całkowita utrata smaku,
• nieprzyjemny zapach z ust,
• pęknięcia i zaczerwienienie w kącikach ust,
• ból podczas przełykania i mówienia, a w zaawansowanych przypadkach także uczucie ciała obcego w gardle.
Leczenie grzybicy jamy ustnej. Metody profesjonalne
Leczenie grzybicy jamy ustnej powinno być kompleksowe i dopasowane do indywidualnych potrzeb pacjenta. Ważne jest nie tylko zwalczenie objawów, ale także rozpoznanie oraz eliminacja przyczyny infekcji i zapobieganie nawrotom. Metody leczenia zależą przede wszystkim od nasilenia objawów, stanu ogólnego pacjenta oraz obecności chorób współistniejących.
Podstawą leczenia grzybicy jamy ustnej są leki przeciwgrzybicze – działające miejscowo lub ogólnoustrojowo. W łagodnych przypadkach wystarczające może być stosowanie preparatów miejscowych, takich jak zawiesiny lub żele zawierające nystatynę, mikonazol czy klotrimazol. Nystatyna, jeden z najczęściej zalecanych leków przeciwgrzybiczych, działa bezpośrednio na błony komórkowe drożdżaków, powodując ich rozpad. Preparaty te wymagają systematycznego stosowania – zwykle kilka razy dziennie przez co najmniej 7-14 dni. najważniejsze jest ich jak najdłuższe utrzymywanie na błonach śluzowych przed połknięciem lub wypluciem, aby zapewnić skuteczne działanie miejscowe.
W przypadkach bardziej nasilonych objawów lub w sytuacjach, gdy leczenie miejscowe jest nieskuteczne, stosuje się leki ogólnoustrojowe, takie jak flukonazol lub itrakonazol.
W przebiegu leczenia grzybicy jamy ustnej konieczne jest także wyeliminowanie czynników ryzyka – np. zmiana lub dokładna dezynfekcja protez, poprawa higieny jamy ustnej, leczenie chorób podstawowych (np. cukrzycy), a także modyfikacja diety. U osób z obniżoną odpornością leczenie może być długotrwałe i wymagać konsultacji specjalistycznej, w tym wykonania badań mikrobiologicznych (posiewu) w celu identyfikacji szczepu grzybów wywołujących infekcję i jego wrażliwości na poszczególne leki.
Domowe sposoby na kandydozę jamy ustnej
Domowe sposoby na grzybicę jamy ustnej nie zastępują oczywiście leczenia profesjonalnego, ale mogą stanowić jego istotne wsparcie, pomagając w łagodzeniu objawów i odbudowie mikroflory jamy ustnej. Ich stosowanie powinno być jednak poprzedzone konsultacją z lekarzem, szczególnie u osób z chorobami przewlekłymi lub obniżoną odpornością.
Jedną z najczęściej rekomendowanych metod pomocniczych w leczeniu kandydozy jamy ustnej są płukanki z roztworu sody oczyszczonej (1 łyżeczka na szklankę przegotowanej wody). Soda działa odkażająco i przywraca zasadowe pH w jamie ustnej, co utrudnia rozwój drożdżaków. Płukanki można stosować kilka razy dziennie, zwłaszcza po posiłkach.
Probiotyki doustne – w formie kapsułek lub jogurtów z żywymi kulturami bakterii – pomagają przywrócić równowagę mikroflory, zarówno w jamie ustnej, jak i w przewodzie pokarmowym. Takie szczepy, jak Lactobacillus acidophilus czy Bifidobacterium wykazują działanie hamujące rozwój drożdżaków Candida albicans.
W łagodzeniu stanów zapalnych i wspieraniu gojenia błon śluzowych pomocne jest płukanie jamy ustnej naparami ziołowymi np. z szałwii, rumianku albo nagietka. Mają one również działanie przeciwbakteryjne oraz antyseptyczne. Ważnym aspektem jest także dieta – należy ograniczyć spożycie cukrów prostych, alkoholu, produktów wysoko przetworzonych oraz drożdżowych. Wskazane są natomiast warzywa, kiszonki, fermentowane produkty mleczne oraz źródła cynku i witamin z grupy B.
Higiena jamy ustnej przy grzybicy
Odpowiednia higiena jamy ustnej stanowi bardzo istotny element zarówno leczenia grzybicy jamy ustnej, jak i zapobiegania jej nawrotom. W czasie trwania infekcji niezbędne jest szczotkowanie zębów po każdym posiłku z użyciem miękkiej szczoteczki, która nie podrażni zapalnie zmienionej błony śluzowej jamy ustnej. Po zakończeniu leczenia zalecana jest natomiast wymiana szczoteczki.
Szczególną uwagę należy zwrócić na czyszczenie języka – jego regularna higiena zapobiega gromadzeniu się nalotów i rozwojowi drożdżaków. Zaleca się również używanie nici dentystycznych oraz irygatorów, aby usunąć resztki pokarmowe i ograniczyć rozwój patogenów. Stosowanie płynów do płukania ust bez zawartości alkoholu oraz preparatów zawierających chlorheksydynę może wspierać leczenie i zmniejszać ryzyko wystąpienia wtórnych zapaleń jamy ustnej.
Użytkownicy protez powinni regularnie je czyścić i dezynfekować, a także przechowywać w odpowiednich warunkach i unikać ich noszenia w nocy. Ważne jest unikanie palenia papierosów i rezygnacja ze spożywania alkoholu – zarówno nikotyna, jak i alkohol działają drażniąco na błony śluzowe jamy ustnej, przyczyniają się do ich przesuszania oraz sprzyjają namnażaniu grzybów.
Grzybica jamy ustnej to choroba, której nie należy bagatelizować. Wymaga ona nie tylko skutecznego leczenia farmakologicznego, ale także zmiany nawyków higienicznych, diety oraz stylu życia. Wdrożenie kompleksowej terapii pozwala nie tylko na wyeliminowanie objawów, ale także na ograniczenie ryzyka nawrotów. najważniejsze znaczenie ma także kooperacja między pacjentem a lekarzem oraz regularne kontrole w celu monitorowania skuteczności leczenia.
