Czym jest narracja i dlaczego stanowi wyzwanie dla uczniów ze spektrum autyzmu?
Narracja to jedna z najbardziej złożonych form komunikacji językowej. Obejmuje umiejętność organizowania informacji w logiczną, spójną opowieść, nadawania kolejności wydarzeniom, opisywania relacji przyczynowo-skutkowych oraz uwzględniania perspektyw, emocji i motywacji bohaterów. Jest to kompetencja kluczowa nie tylko w nauce języka polskiego, ale w całym procesie edukacyjnym — warunkuje rozumienie tekstów, tworzenie wypowiedzi pisemnych, uczestniczenie w rozmowie oraz funkcjonowanie społeczne.
Badania neuropsychologiczne i językoznawcze pokazują, iż uczniowie ze spektrum autyzmu często rozwijają narrację w sposób nietypowy. U wielu dzieci pojawiają się trudności z:
🔹 1. Strukturalnym ułożeniem opowieści
Dla dziecka z ASD początek, środek i koniec nie zawsze są intuicyjne. Opowieści bywają „płaskie”, nielinearne lub zbudowane z przypadkowych szczegółów bez wyraźnej osi wydarzeń.
🔹 2. Rozumieniem relacji przyczynowo-skutkowych
Narracja wymaga określenia dlaczego coś się stało, „co z czego wynika”, „co było konsekwencją”. U wielu uczniów z ASD te powiązania są niejasne lub pomijane.
🔹 3. Uwzględnianiem stanów emocjonalnych i intencji bohaterów
Narracja jest głęboko powiązana z teorią umysłu — zdolnością do rozumienia, iż inni ludzie mają własne myśli, wiedzę i emocje. Dzieci z ASD często opisują fakty, ale nie interpretują motywów czy uczuć postaci.
🔹 4. Uogólnianiem i transferem umiejętności
Dziecko może opowiedzieć jedną znaną historię, ale wciąż mieć trudności z tworzeniem nowych opowieści, relacjonowaniem wydarzeń z życia codziennego czy pisaniem wypracowań.
🔹 5. Integracją języka, myślenia i obrazów
Narracja to nie tylko słowa — to organizowanie wiedzy o świecie. U części uczniów z ASD myślenie jest bardziej obrazowe lub szczegółowe, co utrudnia konstruowanie opowieści na wyższym poziomie abstrakcji.
Dlaczego rozwój narracji jest tak istotny w edukacji i rewalidacji?
Narracja jest podstawą:
- rozumienia lektur i podręczników,
- budowania wypowiedzi ustnych i pisemnych,
- nauki przewidywania i wnioskowania,
- komunikacji społecznej,
- regulacji emocji (opowiedzenie o swoim doświadczeniu to forma porządkowania zdarzeń).
Badania potwierdzają, iż trening narracji:
- poprawia rozumienie tekstów,
- zwiększa liczbę słów i złożoność językową wypowiedzi,
- wspiera rozwój teorii umysłu,
- wpływa na samoświadomość i kompetencje społeczne,
- ułatwia funkcjonowanie szkolne — w szczególności pisanie opowiadań, streszczeń i analiz wydarzeń.
Dlatego interwencje narracyjne stały się jednym z najlepiej przebadanych i najbardziej skutecznych elementów terapii językowej u dzieci z ASD.
Dlaczego zajęcia rewalidacyjne są idealnym miejscem na rozwój narracji?
Rewalidacja pozwala:
- pracować indywidualnie lub w małej grupie,
- wprowadzać wizualne schematy i strategie kompensacyjne,
- dostosować tempo pracy i poziom trudności,
- budować narrację krok po kroku — od obrazków do pełnych wypowiedzi,
- łączyć narrację z emocjami, komunikacją i funkcjami wykonawczymi.
To właśnie w rewalidacji nauczyciel może najskuteczniej rozwijać umiejętność opowiadania, która później „przeniesie się” na lekcje języka polskiego, czytanie, relacje rówieśnicze i codzienną komunikację.
Mając świadomość, jak złożonym procesem jest narracja oraz jakie specyficzne trudności pojawiają się u uczniów ze spektrum autyzmu, warto zaplanować zajęcia rewalidacyjne tak, aby krok po kroku rozwijały:
- strukturę opowieści,
- myślenie przyczynowo-skutkowe,
- rozumienie emocji i perspektywy,
- umiejętność opowiadania o sobie.
Poniżej przedstawiam kompletny, praktyczny scenariusz zajęć rewalidacyjnych, oparty na aktualnych badaniach nad interwencją narracyjną (NBLI, Gillam, NDBI) oraz sprawdzonych scenariuszach dydaktycznych, który możesz od razu zastosować w pracy z uczniem z ASD.
👇 Przeczytaj:
📘 Jak uczyć ucznia ze spektrum autyzmu? Przewodnik dla nauczycieli wszystkich przedmiotów eBook 18 zł
🎯 Cel ogólny zajęć
Wspieranie rozwoju kompetencji narracyjnej — czyli umiejętności konstruowania, rozumienia i opowiadania historii — u uczniów ze spektrum autyzmu. Kompetencja ta jest kluczowa dla komunikacji, rozumienia tekstu czy relacji społecznych. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne
🧠 Podstawy teoretyczne i naukowe
✔️ Dzieci z ASD mają często trudności z organizowaniem i płynnym opowiadaniem historii oraz z używaniem języka przyczynowo-skutkowego. PMC+1
✔️ Interwencje narracyjne (storytelling, modelowanie struktur historii, wizualne wsparcia) poprawiają narrację ustną i rozumienie narracji w ASD. Taylor & Francis Online
✔️ Rozwój narracji wspiera także czytanie ze zrozumieniem i komunikację społeczną — istotne cele rewalidacyjne. MDPI
🧩 Struktura zajęć: „Moja historia krok po kroku”
✨ Grupa docelowa
Uczniowie klasy 2–6 SP ze spektrum autyzmu (indywidualne lub małe grupy 2–4 osoby).
📋 Cele szczegółowe
Po zajęciach uczeń:
✔️ rozpoznaje elementy struktury narracji (początek, akcja, zakończenie);
✔️ potrafi opowiedzieć krótką historyjkę z użyciem obrazków;
✔️ używa języka przyczynowo-skutkowego i opisuje emocje postaci;
✔️ buduje krótkie narracje osobiste (np. „Co robiłem w weekend”). PMC
🧰 Metody i narzędzia
1) Historia obrazkowa z planem narracji
Uczniowie dostają serię obrazków przedstawiających wydarzenia — wspólnie umieszczacie je w kolejności.
📌 Praktykujemy: kolejność, czasowniki, słowa łączące (potem, więc, ponieważ…).
2) Modelowanie narracji + wizualne wsparcie
Prowadzący opowiada prostą historię wspierając się kartami z ikonami:
➡️ Postacie
➡️ Miejsce
➡️ Problem
➡️ Rozwiązanie
➡️ Emocje
Uczniowie potem powtarzają i dopowiadają kolejne elementy.
➡️ Metoda zgodna z badaniami: uczniowie z ASD lepiej korzystają z wizualnych struktur wspierających narrację. MDPI
3) Narracja własna – „Moje 5 zdań”
Uczniowie tworzą krótką opowieść o sobie:
- Kim jestem?
- Co robiłem wczoraj?
- Co było trudne?
- Co było fajne?
- Co zrobię jutro?
Pomocne: karteczki kluczowych słów lub obrazki emocji. To wspiera też rozwój samoświadomości i opowiadania o sobie (ważne rewalidacyjnie).
👇 Przeczytaj:
🔹 Scenariusz zajęć socjoterapeutycznych: Moja tożsamość – nie jestem „gorszy”, jestem inny
📍 Przebieg 60-minutowych zajęć
| Etap | Czas | Co się dzieje |
|---|---|---|
| Powitanie + cel dnia | 5 min | Uczniowie wiedzą, co dziś opowiemy. |
| Ćwiczenie 1: Uporządkuj obrazki | 15 min | Opowiadanie z kartami, plan historii. |
| Ćwiczenie 2: „Moja historia w dialogu” | 20 min | W parze z nauczycielem/terapeutą mówi własną narrację. |
| Ćwiczenie 3: Role-play | 15 min | Krótkie odgrywanie historyjek — teatralne/lalkowe. |
| Podsumowanie + refleksja | 5 min | Co było łatwe, co trudne? |
📎 Dodatkowe wsparcie terapeutyczne
✔️ Wizualne organizery narracji (np. ramki na początku-środek-koniec) – pomagają uczniom planować wypowiedź. MDPI
✔️ Wersje z pytaniami pomocniczymi:
👉 „Co się stało najpierw?”,
👉 „Dlaczego bohater tak zrobił?”,
👉 „Jak bohater się czuł?”
✔️ Nagranie audio / video – dla późniejszej refleksji. Wikipedia
👇 Przeczytaj:
Lektury z piktogramami: jak opracować rozdział lektury w klasie z ASD
🧠 Powiązane
- Mapy myśli – uporządkuj informacje, ASD
- Jak przygotować WOPFU krok po kroku
- ASD – przenoszenie myśli na papier
- Komunikowanie się – ściąga, autyzm
- Zajęcia rewalidacyjne dla ucznia z Zespołem Aspergera – scenariusze i pomysły
Poniżej pełna karta pracy „Rozwój narracji – do nauki” w wersji do wklejenia, czysty tekst, przejrzysty układ, gotowe do druku/kopiowania lub wykorzystania na zajęciach 👇
📘 KARTA PRACY – ROZWÓJ NARRACJI (DO NAUKI)
Ćwiczenie 1: Uporządkuj historię
Obejrzyj trzy obrazki (dodaj własne lub narysuj).
Odpowiedz na pytania:
- Co stało się najpierw?
………………………………………………………………………… - Co wydarzyło się potem?
………………………………………………………………………… - Jak skończyła się historia?
…………………………………………………………………………
Ćwiczenie 2: Moja historia w 5 zdaniach
Dokończ zdania:
- Dzisiaj…
………………………………………………………………………… - Najciekawsze było to, że…
………………………………………………………………………… - Trochę trudno było, ponieważ…
………………………………………………………………………… - Poczułem/poczułam…
………………………………………………………………………… - Jutro chciałbym/chciałabym…
…………………………………………………………………………
Ćwiczenie 3: Bohater i jego cel
Narysuj bohatera, a następnie odpowiedz:
- Kim jest?
………………………………………………………………………… - Czego chce?
………………………………………………………………………… - Co mu przeszkadza?
………………………………………………………………………… - Jak rozwiąże problem?
…………………………………………………………………………
Ćwiczenie 4: Zdania przyczynowo-skutkowe
Uzupełnij schemat: „Ponieważ… więc…”
- …………………………………………………………………………
- …………………………………………………………………………
- …………………………………………………………………………
Ćwiczenie 5: Emocje w historii
Zapisz, co czuje bohater na:
- Początku historii:
………………………………………………………………………… - W środku historii:
………………………………………………………………………… - Na końcu historii:
…………………………………………………………………………
🔍 Jak wykorzystać zajęcia „Rewalidacja – rozwój narracji” w IPET i WOPFU
Zajęcia dotyczące rozwoju narracji u ucznia z ASD mogą i powinny być włączone do dokumentów szkolnych — WOPFU (Wielospecjalistyczna Ocena Poziomu Funkcjonowania Ucznia) oraz IPET (Indywidualny Program Edukacyjno-Terapeutyczny).
To zgodne z wytycznymi Ośrodka Rozwoju Edukacji (ORE) dotyczącymi planowania wsparcia dla uczniów z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego.
Poniżej przedstawiam pełne, gotowe do użycia wyjaśnienie.
🧠 1. Dlaczego rozwój narracji powinien znaleźć się w IPET?
Według zaleceń ORE, IPET musi zawierać:
✔ cele edukacyjne i terapeutyczne,
✔ formy i metody pracy,
✔ zakres dostosowania wymagań,
✔ planowane działania specjalistów,
✔ ewaluację efektów.
Rozwój narracji w ASD jest częścią kompetencji językowych, komunikacyjnych i społecznych, które są obowiązkowe do objęcia wsparciem w IPET, jeżeli obserwuje się deficyty.
W wielu opisach funkcjonowania uczniów z ASD pojawiają się trudności:
- z organizacją wypowiedzi,
- z językiem przyczynowo-skutkowym,
- z opowiadaniem wydarzeń realnych,
- z rozumieniem historii i intencji bohaterów,
- z planowaniem narracji (początek–środek–koniec).
Dlatego zajęcia z narracji można (a choćby trzeba) ująć jako:
➡ cel edukacyjny (rozwój mowy, czytania, pisania),
➡ cel terapeutyczny (komunikacja społeczna, teoria umysłu, opis emocji),
➡ cel rewalidacyjny (kompensowanie trudności i wspieranie mocnych stron).
📘 2. Dlaczego ten moduł wpisuje się w WOPFU?
WOPFU według ORE musi określić:
- mocne strony ucznia,
- trudności,
- aktualne potrzeby rozwojowe,
- zakres koniecznych działań,
- zalecenia do IPET.
Jeśli WOPFU pokazuje, iż uczeń:
- mówi pojedynczymi, niepowiązanymi zdaniami,
- nie potrafi opowiedzieć wydarzeń,
- ma trudności w rozumieniu tekstów narracyjnych,
- nie stosuje języka przyczynowo-skutkowego,
to naturalną konsekwencją jest wpisanie do IPET modułu:
„Rewalidacja – rozwój narracji”
Moduł obejmuje:
🔹 ćwiczenia porządkowania historii,
🔹 pracę na obrazkach i planie opowieści,
🔹 rozwój narracji osobistej,
🔹 trening słownictwa łączącego (potem, ponieważ, najpierw…),
🔹 odgrywanie scenek i modelowanie,
🔹 opisywanie emocji bohaterów.
👇 Przeczytaj:
📘 Scenariusze adaptowane do przedmiotów szkolnych dla uczniów z ASD eBook 22 zł
🛠 3. Jak to wygląda w IPET? (gotowy zapis do skopiowania)
Cel szczegółowy:
Uczeń rozwinie umiejętność budowania prostych narracji z użyciem struktury chronologicznej i przyczynowo-skutkowej.
Działania / Metody:
- wykorzystanie historyjek obrazkowych,
- modelowanie językowe,
- schematy wizualne narracji (początek–środek–koniec),
- ćwiczenia „Moje 5 zdań”,
- opisywanie emocji postaci,
- techniki rewalidacyjne i terapeutyczne rozwijające język narracyjny.
Formy pracy:
Indywidualna rewalidacja 1 × tydzień / zajęcia specjalistyczne.
Ewaluacja:
Uczeń potrafi opowiedzieć krótką historię składającą się z 3–5 zdań w odpowiedniej kolejności z pomocą wizualną lub bez niej.
🧩 4. Jak to wygląda w WOPFU? (gotowy zapis do skopiowania)
Zakres trudności:
Uczeń ma trudności z organizacją narracji, opowiadaniem wydarzeń, rozumieniem sekwencji zdarzeń oraz używaniem słów łączących.
Mocne strony:
Uczeń korzysta z podpór wizualnych, reaguje na modelowanie, chętnie pracuje na historyjkach obrazkowych.
Potrzeby edukacyjne:
Wsparcie w rozwijaniu narracji, wzbogaceniu słownictwa, porządkowaniu wydarzeń i budowaniu spójnych wypowiedzi.
Zalecenia:
Wprowadzić w IPET moduł „Rewalidacja – rozwój narracji”, obejmujący ćwiczenia struktury opowieści, historyjek obrazkowych, narracji osobistej oraz pracy nad językiem przyczynowo-skutkowym.
Ten zestaw:
✅ opiera się na badaniach nad narracją w ASD,
✅ uwzględnia wizualne i językowe wsparcie,
✅ ma konkretne cele i przebieg,
✅ łatwo łączy się z treściami edukacyjnymi np. lekturami szkolnymi.
🔓 Subskrybuj
📌 Subskrypcja 6 zł – dostęp do wybranych materiałów, artykułów i inspiracji dla nauczycieli, terapeutów i rodziców.
🌟 Subskrypcja PREMIUM 10 zł – rozbudowane arkusze i scenariusze zajęć.
📚 Zajrzyj do eBooków, Pakietów lekcyjnych, scenariuszy zajęć rewalidacyjnych, terapeutycznych, Arkuszy i innych narzędzi (w zakładkach w górnej części strony) na autyzmwszkole.com
👇 Przeczytaj:
📘 Zajęcia rewalidacyjne dla uczniów z Zespołem Aspergera eBook 18 zł
IPET dla ucznia z Zespołem Aspergera – Praktyczny Przewodnik eBook 17 zł
