Leczenie ortodontyczne pozwala bezpiecznie i skutecznie korygować wady zgryzu o różnym stopniu zaawansowania u pacjentów w każdym wieku. Może ono jednak wiązać się z szeregiem powikłań, zwłaszcza w obrębie tkanek miękkich jamy ustnej. Błony śluzowe, będące strukturami o dużej wrażliwości, są narażone na stałą mikrourazowość wynikającą z obecności aparatu ortodontycznego, szczególnie w początkowych fazach leczenia. Z punktu widzenia członków zespołów stomatologicznych istotne jest więc, by znać najczęstsze powikłania błon śluzowych towarzyszące leczeniu ortodontycznemu, ich etiopatogenezę, obraz kliniczny oraz strategie terapeutyczne z uwzględnieniem nowoczesnych środków farmakologicznych.
Współczesna ortodoncja dąży nie tylko do osiągania jak najlepszych efektów klinicznych terapii, ale również do zapewnienia pacjentowi maksymalnego komfortu i bezpieczeństwa w trakcie leczenia. Niestety, bardzo częstym powikłaniem terapii z wykorzystaniem aparatów stałych są różnego rodzaju podrażnienia i urazy w obrębie błon śluzowych jamy ustnej. Wynikają one z mechanicznego kontaktu elementów aparatu z delikatnymi tkankami miękkimi, co może prowadzić do lokalnych stanów zapalnych, nadżerek, a w niektórych przypadkach także do wtórnych nadkażeń. Mimo iż objawy te często mają charakter przejściowy, ich lekceważenie może skutkować przewlekłymi dolegliwościami, utrudniającymi kontynuację leczenia i pogarszającymi jakość życia pacjenta.
Mechanizmy powstawania zmian w obrębie błon śluzowych
Patogeneza zmian w obrębie błon śluzowych w kontekście leczenia ortodontycznego opiera się głównie na działaniu czynników mechanicznych oraz wtórnych reakcji zapalnych. Do najczęściej obserwowanych mechanizmów uszkodzeń należą:
• tarcie zamków, łuków i ligatur o błony śluzowe policzków, języka i warg,
• przewlekłe uciskanie błon śluzowych przez źle dopasowane pierścienie lub łuki,
• ostre krawędzie zamków i innych elementów aparatu powodujące punktowe uszkodzenia nabłonka,
• retencja biofilmu wokół aparatów ortodontycznych jako czynnik predysponujący do rozwoju stanów zapalnych,
• zmniejszenie efektywności oczyszczania jamy ustnej przez pacjenta, sprzyjające namnażaniu bakterii i grzybów.
Wszystkie powyższe czynniki, często działające synergistycznie, prowadzą do rozwoju objawów klinicznych o różnym stopniu nasilenia.
Obraz kliniczny i konsekwencje nieleczonych zmian
Zmiany w obrębie błon śluzowych objawiają się najczęściej jako bolesne nadżerki, powierzchowne owrzodzenia lub miejscowe zaczerwienienia z towarzyszącym obrzękiem. W przypadku języka i wewnętrznej strony warg, pacjenci często skarżą się na uczucie pieczenia, trudności w mówieniu oraz przyjmowaniu pokarmów. Towarzyszące temu mikrourazy mogą stanowić wrota dla patogenów, co zwiększa ryzyko wtórnych zakażeń – bakteryjnych lub grzybiczych. Z perspektywy klinicznej, przewlekłe stany zapalne błon śluzowych mogą prowadzić do hiperplazji nabłonka, a niekiedy również do zmian przerostowych w obrębie dziąseł, co z kolei komplikuje prowadzenie leczenia ortodontycznego i może wymagać jego czasowego przerwania.
Należy podkreślić, iż nieleczone lub bagatelizowane zmiany w błonie śluzowej mogą wywoływać reakcję łańcuchową – od miejscowego dyskomfortu, przez utratę motywacji pacjenta, aż po pogorszenie ogólnej higieny jamy ustnej i zwiększenie ryzyka próchnicy oraz chorób przyzębia.
Postępowanie terapeutyczne i profilaktyczne
Skuteczne postępowanie w przypadku powikłań w obrębie błon śluzowych wymaga kompleksowego podejścia uwzględniającego zarówno profilaktykę, jak i leczenie objawowe. najważniejsze znaczenie ma edukacja pacjenta w zakresie utrzymywania prawidłowej higieny jamy ustnej przy zastosowaniu specjalistycznych akcesoriów ortodontycznych. Szczoteczki jednopęczkowe, nici dentystyczne typu „super floss” oraz irygatory do płukania jamy ustnej pozwalają na dokładne oczyszczanie przestrzeni wokół zamków i pierścieni, co zmniejsza ryzyko rozwoju stanu zapalnego.
Równie istotna jest modyfikacja diety pacjenta – eliminacja produktów twardych, ostrych oraz kwaśnych pozwala na ograniczenie dodatkowych bodźców drażniących błonę śluzową. Wskazane jest również zwiększenie podaży witamin wspomagających regenerację tkanek, zwłaszcza witaminy A, E oraz C.
W przypadkach rozwiniętych zmian patologicznych konieczne może być zastosowanie farmakoterapii miejscowej. Żele oraz maści stomatologiczne zawierające substancje znieczulające (np. lidokaina), przeciwzapalne (np. alantoina, pantenol) oraz antyseptyczne stanowią podstawowe narzędzie w łagodzeniu objawów. W wybranych przypadkach, przy współistniejącej infekcji, konieczne może być włączenie środków przeciwgrzybiczych lub antybiotykoterapii miejscowej.
Wśród dostępnych na rynku preparatów stosowanych w stanach zapalnych jamy ustnej i dziąseł również u pacjentów ortodontycznych szczególne miejsce zajmuje płyn Dentosept A, oparty na kompozycji ekstraktów ziołowych wykazujących szerokie spektrum działania terapeutycznego. Obecność wyciągów z koszyczka rumianku, kory dębu, liścia szałwii, ziela arniki, kłącza tataraku, ziela mięty pieprzowej oraz ziela tymianku zapewnia jednoczesne działanie przeciwzapalne, przeciwbakteryjne, ściągające oraz przyspieszające gojenie nabłonka. Zawarta w produkcie benzokaina działa z kolei znieczulająco.
Dentosept A charakteryzuje łatwość bezpośredniej aplikacji na zmienione chorobowo miejsca, dobra tolerancja przez błony śluzowe oraz niskie ryzyko reakcji alergicznych, co czyni go bezpiecznym rozwiązaniem także w przypadku ortodontycznych pacjentów pediatrycznych (powyżej 12. roku życia).
Powikłania w obrębie błon śluzowych stanowią istotny problem kliniczny w trakcie leczenia ortodontycznego. Ich obecność nie tylko wpływa na komfort pacjenta, ale także może utrudniać lub choćby uniemożliwiać prawidłowy przebieg terapii. Dlatego niezbędne jest wczesne rozpoznanie zmian oraz wdrożenie skutecznych metod leczenia. Szczególną rolę w tym procesie odgrywa zespół stomatologiczny – lekarze, higienistki oraz asystentki stomatologiczne – wspólnie odpowiedzialni za edukację pacjenta, ocenę stanu błon śluzowych oraz wdrożenie odpowiedniego postępowania terapeutycznego. Rekomendowanie takich produktów jak Dentosept A może znacząco przyczynić się do redukcji powikłań i poprawy ogólnego przebiegu leczenia ortodontycznego u pacjentów.
Bibliografia
1. Kędzia A., Kufel A., Ciecierski M., Wiśniewska J., Kwapisz E., Wierzbowska M., Działanie preparatów Dentosept, Dentosept A i Salviasept na bakterie mikroaerofilne wyodrębnione z blaszek miażdżycowych tętnic szyjnych, Postępy Fitoterapii 2013, 4, s. 215-219.
2. Sender-Janeczek A., Kwiatkowska M., Skuteczność preparatów Dentosept A® i Sachol® w leczeniu aftowego zapalenia jamy ustnej, Stomatologia Praktyczna 2016, 6, s. 78-82.
3. Konopka T., Karolewska E., Rzeszut A., Ocena kliniczna Dentoseptu w całościowym odkażaniu jamy ustnej, Czasopismo Stomatologiczne 2010, 63, 1, s 34‑40.
4. Kozłowski Z., Konopka T., Wybrane zagadnienia z farmakoterapii chorób błony śluzowej jamy ustnej, Dental and Medical Problems 2004, 41, s. 119-123.
5. Charakterystyka Produktu Leczniczego Dentosept A, płyn do stosowania w jamie ustnej.
