Wielu z Was przeglądając kanały w telewizji czy w Internecie widzi, iż nie pokazuje się fabularnych historii dotyczących osób z niepełnosprawnością, zwłaszcza, o ile chodzi o twórczość dla całej rodziny. choćby patrząc na filmy Disneya, na których dorastaliśmy widzimy, iż propagują przestarzałe i seksistowskie wzorce zachowań, nierealistyczną sylwetkę kobiet i mężczyzn, oraz nie propagują współczesnego sposobu życia zdaniem niektórych psychologów. Ale czy tak jest na pewno? Przeczytajcie sami.
Obrazy osób niepełnosprawnych w literaturze na przestrzeni dziejów
Niepełnosprawność jest łączona z istnieniem ludzkości. Jednakże w wielu kulturach i społecznościach jednostki z niepełnosprawnością spychano na margines pozostawiany na pastwę losu bądź je eliminowano. W czasach odrodzenia zaczęto interesować się osobami niesłyszącymi, jednakże przełom w sprawie opieki nad osobami z niepełnosprawnością przyniosło oświecenie. W XVIII wieku w epoce oświecenia zaczęto tworzyć pierwsze szkoły dla osób z niepełnosprawnością. Dopiero w XIX wieku wraz z rozwojem nauki i badań naukowych zaczęto zmieniać stosunek do osób z niepełnosprawnością. W źródłach historycznych znajdujemy pewne wzmianki na temat pojedynczych osób z niepełnosprawnością, które odnosiły sukcesy takich jak: Pedro Gonzalez, który urodził się na Wyspach Kanaryjskich w 1537 roku na Teneryfie, zmarł w 1618 roku i cierpiał na hipertrichozę – czyli Syndrom Wilkołaka. Syndrom wilkołaka to rzadkie schorzenie o podłożu hormonalnym. On i jego rodzina stali się pierwowzorami bohaterów baśni ,,Piękna i bestia”. Schorzenie to objawia się nadmiernym wzrostem włosów na ciele, również na twarzy. Pedro był pierwszym człowiekiem dotkniętym tym zaburzeniem. W wieku 10 lat został przywieziony do Francji na dwór króla Henryka II, który dał dziecku należyte wykształcenie i wychował go, jako szlachcica. Pedro posługiwał się trzema językami: francuskim, łacińskim i włoskim. Miał imponującą wiedzę, jak na ówczesne czasy, jednakże mimo wszystko był traktowany raczej, jako zabawka bądź rzecz. Król
eksperymentował na nim, był ciekaw czy można uczłowieczyć bestię. Obowiązkiem Pedro było zabawianie uczestników zabaw dworskich, co pokazuje, iż mimo wszystko stosunek do osób z niepełnosprawnością w renesansie nie był pozytywny, gdyż nie traktowano ich jak ludzi.
Niniejszy przykład pokazuje, iż osoby z niepełnosprawnością stawały się w wielu wypadkach inspiracją dla pisarzy. Podobnym przykładem jest baśń Braci Grimm z XVIII wieku pt. „Królewna Śnieżka i Siedmiu Krasnoludków”, w której tytułowe krasnoludki mogły być przypuszczalnie dziećmi pracującymi w kopalni, bądź osobami chorymi na karłowatość. Na przytoczonych przykładach widzimy, iż niepełnosprawność była postrzegana negatywnie i utożsamiana raczej z uszkodzeniem oraz chorobą. Widoczne jest też to, iż osoby z niepełnosprawnością choćby w literaturze były porównywanie do postaci fantastycznych jak i utożsamiane z pewnymi cechami charakteru zwykle negatywnymi, gdyż odmienność bywała traktowana przez autorów, jako kara za grzech.
Z biegiem czasu zaczęto traktować niepełnosprawność jako narzędzie do przemiany głównego bohatera co dobrze widać w książce Francess Hodgson Burnett pt.: ,,Tajemniczy Ogród” z XIX w, w której główna bohaterka Mary zmienia swoje zachowanie pod wpływem poznania poruszającego się na wózku inwalidzkim chłopca. Pokazuje On przez swój egoizm, iż taka postawa jest nieopłacalna, co więcej, kiedy się poznają dokonuje się w chłopcu przemiana, co sprawia, iż przezwycięża w pewnym sensie swoje ograniczenia. Na przełomie XX i XXI wieku pojawił się kolejny sposób ukazywania osób z niepełnosprawnością, zaczęto wydawać powieści autorstwa samych osób z niepełnosprawnością napisanych tak, aby widać było autentyczne historie często poruszające wątki autobiograficzne. Przykładami takich książek są: ,,W więzieniu ciała” Basi Jeżowskiej ( opowiada ona o dziewczynie cierpiącej na MPD – czyli Mózgowe Porażenie Dziecięce), ,,Poczwarka” Doroty Terakowskiej oraz ,,Oswoić los” Anny Cholewy-Selo
Obrazy niepełnosprawności w filmie animowanym.
Walt Disney żył w latach 1901- 1966. Stworzył studio filmowe, które wyprodukowało pierwszy pełnometrażowy film animowany oparty na Kanwie o wyżej wspomnianej Królewnie Śnieżki, w której występują postacie fantastyczne, a konkretnie siedmiu krasnoludków, co pokazuje, iż w filmie tym, jak i w literaturze osoby z niepełnosprawnością były w ten sposób przedstawione. Krasnoludki są wyidealizowane, co pokazuje ich w pozytywnym świetle, a jednocześnie bardzo nierealistycznie, co nie jest w efekcie pozytywnym przedstawieniem obrazu osób z niepełnosprawnością.
Taki obraz osób z ograniczeniami widoczny był jeszcze w innych ekranizacjach takich jak:
- „Piotruś Pan” – występuje w niej Kapitan Hak, który jest przeciwnikiem głównego bohatera, a jego niepełnosprawność jest widoczna, gdyż dłoń zastępuje mu hak, po tę postać sięgnięto też w filmie ,,Zaplątani”, w którym jest on pianistą.
- „Dzwonnik z Notre Dame”- to postać, która występuje w wielu filmach i animacjach, który na przekór deformacji ciała jest osobą wrażliwą i obdarzoną dobrym sercem, co więcej pomimo deformacji ciała zdobył sympatię wielu widzów. Nie jest on ponadto postacią potrzebującą stałej opieki oraz pomocy, co sprawia, iż jego wizerunek przedstawiony w filmie Disneya nie jest do końca jednoznaczny, gdyż z drugiej strony jest on postacią bardzo łatwowierną i ufającą bezgranicznie swojemu opiekunowi sędziemu Frolo.
- ,,Shrek” – w tym filmie pojawiają się wyżej wspomniany kapitan Hak oraz trzycentymetrowe żywe ciastko, które traci nogi podczas tortur w zamku Lorda Farquaada. Jednakże pod koniec filmu postać ta porusza się o kuli, co wskazuje, iż niepełnosprawność może być zjawiskiem, która podlega zmianom. Ciastek jest bardzo sympatyczną postacią, co więcej stworzoną bardziej z myślą o osobach dorosłych. Jednakże ponieważ niepełnosprawność u tego bohatera w drugiej części filmu ,,Shrek” znika, gdyż bohater odzyskuje nogi, widoczne jest też, iż niektóre niepełnosprawności podlegają wyleczeniu i nie muszą być na stałe związane z bohaterem.
- ,,Merida Waleczna” -w tym filmie wątek niepełnosprawności jest poruszony w dosyć nieoczywisty sposób, gdyż ojciec głównej bohaterki stracił nogę w walce z niedźwiedziem. Posiada on drewnianą protezę, dzięki której porusza się w optymalny sposób. Niepełnosprawność u tego bohatera nie jest rażąca, co więcej nie utrudnia bohaterowi pełnienia ról społecznych, co więcej jest to postać budząca sympatię oraz chwali się tym, iż stracił nogę na skutek walki z niedźwiedziem, co sprawia, iż nie wstydzi się swojej niepełnosprawności, a jednocześnie wszyscy poddani podziwiają go za jego bohaterskie czyny, co sprawia iż w tym filmie osoba z niepełnosprawnością jest pokazana pozytywnie , gdyż nie jest ,,czarnym charakterem”, a równocześnie widz może odczuć, iż niekiedy osoby z niepełnosprawnością mogą na niej zyskać, gdyż niepełnosprawność może być powodem do dumy.
Bohaterkę z niepełnosprawnością dobrze pokazuje serial pt.: „Elena z Avaloru”, która opowiada o księżniczce Elenie Castillo Flores mieszkającej w Avalorze razem z swoją rodziną. Elena uwalnia swoje królestwo spod panowania złej czarownicy. Serial opowiada o tym jak 16-letnia Elena przygotowuje się do bycia królową. Elena ma młodszą siostrę o imieniu Izabela, a jedną z jej przyjaciółek jest Cristina. Jest ona postacią poruszającą się na wózku inwalidzkim, jest także inteligentna, wrażliwa oraz towarzyska, co więcej w jednym z odcinków serialu nie udałoby się złapać złodzieja gitary, co dowiodło jej pomysłowości oraz tego, iż jej niepełnosprawność nie przeszkadza w zawieraniu przyjaźni oraz nie sprawia, iż jest odludkiem.
Filmy animowane pokazują niepełnosprawność w różnoraki sposób. Obrazy niepełnosprawności w kulturze masowej są różne, jednakże na przytoczonych przykładach widać, iż bohaterowie z niepełnosprawnością nie muszą wzbudzać litości i oczekiwać pomocy ze strony głównego bohatera. Ich wizerunki świadczą o tym, iż mogą być takimi samymi osobami jak ludzie bez niepełnosprawności. Co więcej widać także ewolucję pojmowania zjawiska niepełnosprawności w kinematografii oraz w literaturze. Jednakże mimo wszystko w wielu produkcjach postacie z niepełnosprawnością nie są postaciami pierwszoplanowymi, co może być powodem niedostatecznej reprezentacji niepełnosprawnych we współczesnych mediach.
