Wzrost spożycia alkoholu na przestrzeni lat wiąże się nie tylko z jego łatwą dostępnością, ale również ze stresującym trybem życia prowadzonym przez większość społeczeństwa. Dostępne dane wskazują na to, iż ludzie po alkohol sięgają najczęściej w warunkach domowych, co świadczy o tym, iż jest to pewien sposób na zrelaksowanie się i odpoczynek. Alkohol wykazuje działanie uspokajające i depresyjne na ośrodkowy układ nerwowy, a jego początkowe spożywanie może zmniejszyć lęki, poprawić nastrój i wprawić w stan relaksu.
Alkohol – wchłanianie i metabolizm w organizmie
Alkohol łatwo i gwałtownie wchłania się z przewodu pokarmowego. Już w ciągu kilku minut po spożyciu zostaje wchłonięty z przewodu pokarmowego do krwioobiegu, głównie przez błonę śluzową żołądka oraz jelito cienkie. Na ilość wchłoniętego do krwi alkoholu duży wpływ ma obecność pokarmu w żołądku, który spowalnia opróżnianie żołądka, a co za tym idzie – zmniejsza wchłanianie alkoholu. Inne czynniki mające wpływ na stopień jego wchłaniania to np. płeć, wiek, ale też czynniki genetyczne.
Następnie alkohol ulega dystrybucji oraz podlega przemianą, które prowadzą do jego eliminacji z organizmu.
Etanol jest adekwatnie nierozpuszczalny w tłuszczach i olejach, jednak bardzo łatwo przenika przez błony biologiczne poprzez dyfuzję bierną i jest rozprowadzany do wszystkich tkanek i płynów proporcjonalnie do względnej zawartości w nich wody.
Alkohol etylowy w zdecydowanej większości jest metabolizowany w wątrobie z udziałem enzymów. Kluczową rolę w tym procesie pełni dehydrogenaza alkoholowa. W metabolizmie alkoholu w wątrobie bierze też udział oksydaza cytochromowa CYP2E1, której poziom może wzrastać przy częstym spożywaniu napojów alkoholowych. W związku z tym, osoby cierpiące na choroby wątroby będą wolniej metabolizować alkohol, a tym samym opóźniona będzie jego eliminacja z ustroju.
Przy udziale enzymów wątrobowych, następuje przekształcenie etanolu w aldehyd octowy charakteryzujący się dużą toksycznością, który w dużej mierze odpowiada za efekty toksyczne w organizmie, spowodowane spożyciem alkoholu. Kolejnym etapem metabolizmu jest utlenianie tego związku do względnie nietoksycznego octanu, którego około 75% zostaje uwolnione do krwi, reszta podlega dalszemu rozkładowi do dwutlenku węgla i wody.
C2H5OH (etanol) → CH3CHO (aldehyd octowy) → CH3COOH (kwas octowy)
Etanol, który nie ulega powyższym procesom trafia do krwiobiegu w czystej postaci i może być wydalany z moczem lub wydychanym powietrzem.
Interakcje leków z alkoholem
Alkohol etylowy może nasilać lub osłabiać działanie innych leków. Interakcje mogą dotyczyć zarówno etapu ich wchłaniania (biodostępności), jak również dystrybucji. W efekcie farmakoterapia może się okazać nieskuteczna lub też może wystąpić większe ryzyko wystąpienia działań niepożądanych oraz groźnych dla życia lub zdrowia powikłań. Wynika to z konkurencji pomiędzy różnymi substancjami
o enzymy.
Alkohol konkuruje min. z paracetamolem, NLPZ-tami, blokerami kanału wapniowego, warfaryną, sartanami, trójpierścieniowymi lekami przeciwdepresyjnymi, benzodiazepinami o izoenzymy cytochromu P-450, hamując metabolizm tych leków.
Niektóre leki z kolei mogą hamować metabolizm alkoholu, co przyczynia się do nasilenia jego działania, a to prowadzi do zatrucia zatrucia alkoholem.
Reakcja disulfiramowa
Reakcja disulfiramowa jest definiowana jako ostre zatrucie aldehydem octowym po ekspozycji na etanol. Jest ona związana z blokowaniem dehydrogenazy aldehydu octowego, czyli enzymu odpowiedzialnego za rozkład tego toksycznego związku, co prowadzi do jego kumulacji w organizmie.
Jakie leki mogą wywołać reakcję disulfiramową?
- furazydyna
- gryzeofulwina
- chloramfenikol
- ketokonazol
- nifuroksazyd
- metronidazol i tinidazol
- pochodne sulfonylomocznika
- cefoperazon, cefotetan i cefamandol
Reakcja disulfiramowa daje charakterystyczne objawy zatrucia alkoholem tj. nudności, wymioty, biegunka, zaburzenia oddychania, duszności, silny ból i zawroty głowy, zaczerwienienie twarzy, uczucie pulsowania w głowie, szumy uszne, spadek ciśnienia tętniczego, drgawki, czy potliwość. Nasilenie objawów zależy od ilości spożytego alkoholu, a złe samopoczucie utrzymuje się kilka, a choćby kilkadziesiąt godzin.
Interakcje farmakodynamiczne
Dotyczą sytuacji, gdzie dochodzi do nasilenia lub osłabienia działania leków/substancji, które są przyjmowane równocześnie. Wynika to
z synergistycznego, czyli jednokierunkowego działania leków lub z ich antagonizmu na poziomie recepturowym.
Szczególną uwagę należy zwrócić uwagę na interakcje alkoholu z lekami, które wpływają na ośrodkowy układ nerwowy. Ze względu na depresyjne działanie alkoholu na OUN, połączenie z lekami, które wykazują podobny efekt, może prowadzić do jego nasilenia. W konsekwencji może dojść do ciężkiej sedacji, depresji ośrodka oddechowego lub krążeniowego, a choćby śpiączki lub zgonu. Dotyczy to w szczególności:
- benzodiazepin,
- trójpierścieniowych leków przeciwdepresyjnych,
- leków przeciwpsychotycznych,
- leków przeciwpadaczkowych,
- opioidów (np. fentanyl).
Do innych istotnych interakcji może dojść pomiędzy alkoholem oraz następującymi lekami:
Insuliną oraz pochodnymi sulfonylomocznika oraz metforminą
Ze względu na hipoglikemizujące działanie samego alkoholu, efekt działania tych leków może być znacznie silniejszy, co w konsekwencji może prowadzić do niebezpiecznej dla życia hipoglikemii, a w przypadku jego połączenia z metforminą, występuje również zwiększone ryzyko wystąpienia kwasicy mleczanowej.
Leki przeciwhistaminowe pierwszej generacji (klemastyna, hydroksyzyna, prometazyna, dimenhydrynat)
Ze względu na ich sedatywny wpływ na OUN, mogą nasilać uspokajające działanie alkoholu, a także zwiększać ryzyko wystąpienia działań niepożądanych np. zawrotów głowy. Mniejsze ryzyko tego działania dotyczy leków przeciwhistaminowych drugiej generacji, ze względu na bardziej selektywne działanie względem receptorów histaminowych.
Leki przeciwnadciśnieniowe
Alkohol może podwyższać ich stężenie w surowicy, co może nasilać działanie hipotensyjne. Dotyczy to między innymi β-blokerów (np. propranololu, metoprololu, bisoprololu i nebiwololu), α1-blokerów (np. tamsulozyny, alfuzosyny i doksazosyny) oraz blokerów kanału wapniowego. Najniebezpieczniejszą konsekwencją takiego połączenia może być hipotonia ortostatyczna.
Leki z grupy inhibitorów inhibitorów PDE-5 (np. sildenafil, tadalafil)
Nasilenie ryzyka działań niepożądanych oraz zwiększone ryzyko niedociśnienia ortostatycznego.
Nieopioidowe leki przeciwbólowe, paracetamol
Jest to grupa leków, które bardzo często są nadużywane przez pacjentów. W związku z tym, pacjenci często nie zdają sobie sprawy z możliwych działań niepożądanych tych leków, a także potencjalnego ryzyka, które występuje po ich stosowaniu oraz jednoczesnego spożywania alkoholu, szczególnie, o ile jest to regularne. Należy jednak pamiętać o tym, iż alkohol nasila efekty toksyczne tych leków, w szczególności zwiększa się ryzyko uszkodzenia wątroby.
Leki przeciwgrzybiczne, przeciwpasożytnicze i antybiotyki
Metronidazol nasila toksyczne działanie alkoholu, co może wywołać niepożądane reakcje, takie jak: uczucie gorąca, poty, bóle, głowy, nudności, wymioty, bóle w nadbrzuszu. Należy poinformować pacjenta, iż nie należy spożywać alkoholu podczas i przez co najmniej 48 godzin po zakończeniu leczenia metronidazolem, gdyż może wystąpić reakcja disulfiramowa.
W przypadku antybiotyków, efekt ich działania może zostać osłabiony, a to wpłynie na efektywność leczenia.
Statyny
Połączenie leków hipolipemicznych z grupy statyn z alkoholem zwiększa ryzyko uszkodzenia wątroby.
Podsumowanie
Nie ulega wątpliwości, iż spożywanie alkoholu podczas przyjmowania jakichkolwiek leków nie będzie dobrym pomysłem. Jednak jak wiadomo, pacjenci nie zdając sobie sprawy z ryzyka poważnych konsekwencji, będą po niego sięgać pomimo stosowanej farmakoterapii.
Istnieją jednak leki, których przyjmowanie w połączeniu z alkoholem może być szczególnie niebezpieczne dla życia lub zdrowia pacjenta. Zawsze należy poinformować pacjenta, aby zachował ostrożność, o ile ma zamiar pić alkohol, a stosuje leki, o których mowa w niniejszym artykule.
Leki, przy których należy ostrzec pacjenta, iż powinien bezwzględnie zaprzestać spożywania alkoholu to: opioidy, metadon, bupropion, moklobemid, fenytoina, ketokonazol, metronidazol i tynidazol, zolpidem i zopiklon, acytretyna oraz metotreksat.
Autor: mgr farm. Dominika Poborca
Literatura:
- KOMUNIKAT Z BADAŃ, Konsumpcja alkoholu w Polsce (chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2019/K_151_19.PDF)
- Raport 2023 Uzależnienia w Polsce, Krajowe Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom
- (chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://kcpu.gov.pl/wp-content/uploads/2024/03/Raport-2023-wersja-Internetowa.pdf)
- Cederbaum AI. Alcohol metabolism. Clin Liver Dis. 2012 Nov;16(4):667-85. doi: 10.1016/j.cld.2012.08.002. PMID: 23101976; PMCID: PMC3484320.
- Mukherjee S. Alcoholism and its effects on the central nervous system. Curr Neurovasc Res. 2013; 10(3): 256–262, doi: 2174/15672026113109990004, indexed in Pubmed: 23713737.
- Steele CM, Southwick L. Alcohol and social behavior I: The psychology of drunken excess. J Pers Soc Psychol. 1985; 48(1): 18–34, doi: 1037//0022-3514.48.1.18, indexed in Pubmed: 3981386.
- David F. Wilson, Franz M. Matschinsky, „Ethanol metabolism: The good, the bad, and the ugly„, 2020
- Cederbaum AI. Alcohol metabolism. Clin Liver Dis. 2012 Nov;16(4):667-85. doi: 10.1016/j.cld.2012.08.002. PMID: 23101976; PMCID: PMC3484320.
- Krzysztof Badura, Wojciech Owczarek, Anna Wiktorowska-Owczarek. Reakcja disulfiramowa i disulfiramopodobna – niewyjaśnione do końca interakcje leków z etanolem. 2023. Farmacja Polska, ISSN 0014-8261 (print); ISSN 2544-8552 (online).
- CHPL: Diazepam Genoptim 2 mg, tabletki, Diazepam Genoptim 5 mg, tabletki, Metocard 50 mg tabletki, Metocard 100 mg tabletki, Lovastin, 20 mg, tabletki, Ketokonazol Polfarmex, 200 mg, tabletki
