Sygnatura, na której znajduje się skład leku, najczęściej nie jest czytana przez pacjentów ze względu choćby na niezrozumiałe skróty i zapisy. Dlatego szczególnie ważne informacje należy nanieść na opakowanie leku recepturowego na osobnej, zwracającej uwagę etykiecie.
„Zmieszać przed użyciem”
Etykieta informuje pacjenta o sposobie przygotowania leku do użycia. Zdecydowaną większość leków recepturowych stanowią układy wielofazowe, w których cząstki fazy rozproszonej mogą, w zależności od gęstości faz, opadać bądź przemieszczać się w kierunku powierzchni układu. Zjawiska te prowadzą do zaburzenia równomiernego rozproszenia jednej fazy w drugiej, przez co trwałość układów wielofazowych jest mocno ograniczona. W przypadku takich postaci konieczne jest wymieszanie obu faz leku przed jego użyciem. W przeciwnym wypadku pacjent aplikując lek może nie przyjąć skutecznej dawki substancji czynnej. Etykieta informująca o konieczności zmieszania leku powinna znaleźć się na zawiesinach, emulsjach i mieszankach.
Zawiesiny
Zawiesina jest przykładem układu dwufazowego – sproszkowanej lub zmikronizowanej, stałej substancji leczniczej jako fazy rozproszonej oraz cieczy jako fazy rozpraszającej. Substancja lecznicza tworzy zawiesinę, gdy jest trudno rozpuszczalna lub praktycznie nierozpuszczalna w fazie rozpraszającej. Zawiesiny mogą ulegać sedymentacji. Jest to normalne zjawisko zachodzące podczas przechowywania. Wstrząśnięcie preparatu powinno spowodować uzyskanie jednolitego rozproszenia cząstek, wystarczająco trwałego do podania adekwatnej dawki leku.
Czytaj również: Zawiesiny – charakterystyka postaci leku
Emulsje
Emulsje to termodynamicznie niestabilne heterogenne układy dwóch praktycznie niemieszających się cieczy powstałe w obecności emulgatora. Podczas przechowywania tej postaci leku dochodzi do wielu zmian fizykochemicznych. W wyniku destabilizacji układu zachodzi zjawisko śmietankowania, czyli gromadzenia kropli olejowych bliżej powierzchni układu. Proces wywołany jest grawitacją – gęstość oleju jest mniejsza od gęstości wody. Kolejnym niepożądanym zjawiskiem jest flokulacja, czyli agregacja rozproszonych cząstek, w której nie dochodzi do łączenia kropli w jedną większą cząstkę. Opisane zjawiska są odwracalne pod wspływem silnego energicznego wstrząsania.
Sprawdź: Emulsje w recepturze aptecznej
Mieszanki
Bardzo różnorodną pod względem składu postacią leku są mieszanki. W ich skład mogą wchodzić: substancje stałe (rozpuszczone), odwary, maceraty, nalewki, wyciągi płynne, syropy oraz wody aromatyczne. Z uwagi na zawartość różnych składników, mieszanki mogą być klarowne, opalizujące lub mętne. W celu dokładnego dawkowania tej postaci leku preparat należy wstrząsnąć przed użyciem.
„Przechowywać w chłodnym miejscu”
Wszystkie leki mają określone warunki przechowywania, zarówno te sporządzane w aptece jak i preparaty gotowe. Rekomendowane środowisko przechowywania leku pozwala na zachowanie adekwatności leczniczych oraz bezpieczne stosowanie preparatu. Niewłaściwie przechowywane leki w najlepszym wypadku nie zadziałają, a w najgorszym mogą choćby zaszkodzić. Nieodpowiednie warunki mogą prowadzić do rozkładu substancji leczniczej, która utraci swoje działanie, a produkty jej rozkładu mogą być szkodliwe dla zdrowia.
W lodówce powinny być przechowywane leki magistralne, które w swoim składzie mają surowce tracące stabilność podczas przechowywania w temperaturze pokojowej. Ponadto niska temperatura często jest w stanie wydłużyć odpowiednią czystość mikrobiologiczną leków, którym stawia się takie wymagania.
„Trucizna”
Substancje bardzo silnie działające wg klasyfikacji Farmakopei Polskiej należą do wykazu A. Leki spośród tej grupy nazywamy truciznami. Wydawanie leku robionego zewnętrznego, zawierającego w swoim składzie właśnie taki surowiec, należy dodatkowo oznaczyć odpowiednim ostrzeżeniem.
Czytaj więcej: „Trucizna” – kiedy taka informacja powinna znaleźć się na leku magistralnym?
Autor: mgr farm. Arkadiusz Przybylski
Bibliografia:
- Jachowicz, R., Farmacja Praktyczna. (2016), PZWL.
- Sznitowska, M. (2017). Farmacja stosowana: technologia postaci leku. PZWL.
