W odpowiedzi na pojawiające się w przestrzeni medialnej informacje dotyczące przyjętych rozwiązań związanych z orzeczeniami o niepełnosprawności oraz o stopniu niepełnosprawności na czas określony, Biuro Pełnomocnika Osób Niepełnosprawnych oświadcza, iż celem przyjętych w rozporządzeniu zmian jest w pierwszej kolejności realna poprawa sytuacji prawnej i ekonomicznej osób z niepełnosprawnościami i ich opiekunów.
W szczególności warte podkreślenia jest, iż wprowadzenie minimalnego okresu ważności orzeczenia jest rozwiązaniem wielokrotnie postulowanym w debacie publicznej, zaś jego wprowadzenie w żaden sposób nie jest związane z pozostającą w mocy możliwością wydawania orzeczeń bezterminowych.
Poniżej zamieszczamy szczegółowe wyjaśnienia dotyczące wprowadzonych zmian, serdecznie zachęcamy do lektury.
Rozporządzeniem Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 27 maja 2025 r. zmieniającym rozporządzenie w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności (poz. 682) wprowadzone zostały minimalne okresy, na jakie zespół do spraw orzekania o niepełnosprawności może wydać orzeczenie o niepełnosprawności oraz o stopniu niepełnosprawności. Rozporządzenie wchodzi życie z dniem 11 czerwca 2025 r.
Nowelizacja przepisów rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 15 lipca 2003 r. w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności (Dz. U. z 2021 r. poz. 857, ze zm.) wychodzi naprzeciw postulatom osób niepełnosprawnych oraz ich opiekunów, podnoszących w stosunku do organów orzekających o niepełnosprawności zarzut dotyczący wydawania orzeczeń o niepełnosprawności oraz o stopniu niepełnosprawności na okres zbyt krótki, tj. nie uwzgledniający okresów rozwojowych człowieka oraz czasu niezbędnego na przeprowadzenie odziaływań leczniczych, rehabilitacyjnych oraz innych mających na celu uzyskanie poprawy funkcjonalnej.
Celem jej dokonania jest również standaryzacja zasad orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności w postaci wprowadzenia z mocy prawa normy minimalnego czasu, na jaki może zostać wydane orzeczenie o niepełnosprawności oraz orzeczenie o stopniu niepełnosprawności w stosunku do osób z rozpoznaną rzadką chorobą genetyczną o jednorodnym i niezmiennym przebiegu lub zespołem Downa.
Novum regulacji wprowadzonej do zmienianego rozporządzenia stanowi:
• określenie minimalnego okresu, na jaki może zostać wydane orzeczenie o niepełnosprawności osobie w wieku do 16 roku życia bez względu na przyczynę niepełnosprawności oraz etiologię jej powstania, oraz
• określenie minimalnego okresu, na jaki może zostać wydane orzeczenie o niepełnosprawności oraz orzeczenie o stopniu niepełnosprawności w stosunku do osób z potwierdzoną rzadką chorobą genetyczną o jednorodnym i niezmiennym przebiegu lub zespołem Downa.
Zgodnie z wprowadzonymi do rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 15 lipca 2003 r. w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności (Dz. U. z 2021 r. poz. 857, ze zm.) regulacjami:
• orzeczenie o niepełnosprawności dziecku spełniającemu warunki zaliczenia do osób niepełnosprawnych wydaje się na czas określony, nie krótszy niż 3 lata, jednak nie dłuższy niż do ukończenia przez dziecko 16 roku życia (§ 3 ust. 6 pkt 1);
• orzeczenie o niepełnosprawności w przypadku potwierdzenia u dziecka rzadkiej choroby genetycznej o jednorodnym i niezmiennym przebiegu lub zespołu Downa wydaje się do ukończenia przez dziecko 16 roku życia (§ 3 ust. 6 pkt 2);
• orzeczenie o stopniu niepełnosprawności w przypadku potwierdzenia u osoby w wieku powyżej 16 roku życia rzadkiej choroby genetycznej o jednorodnym i niezmiennym przebiegu lub zespołu Downa wydaje się na okres nie krótszy niż 7 lat (§ 3 ust. 5a).
Wskazana regulacja zawiera w sobie nakaz podjęcia przez organy orzekające o niepełnosprawności określonego rozstrzygnięcia, w przypadku zaistnienia wskazanego w przepisach prawa stanu faktycznego. Oznacza to, iż organ administracji publicznej orzekający osobę w wieku do 16 roku życia nie może wydać orzeczenia o niepełnosprawności na okres krótszy niż 3 lata, a w stosunku do osoby z rozpoznaniem rzadkiej choroby genetycznej o jednorodnym i niezmiennym przebiegu lub zespołem Downa zobligowany jest do wydania orzeczenia o niepełnosprawności na okres do ukończenia przez dziecko 16 roku życia (tj. na najdłuższy okres na jaki może zostać wydane orzeczenie o niepełnosprawności). Natomiast orzeczenie o stopniu niepełnosprawności może zostać wydane na okres nie krótszy niż 7 lat. Ustawodawca określił zatem minimalny okres wydania orzeczenia, czego nie należy utożsamiać z zakazem wydawania orzeczeń o stopniu niepełnosprawności na dotychczasowych zasadach, tj. na stale.
Należy bowiem podkreślić, iż wprowadzenie minimalnego okresu, na jaki może zostać wydane orzeczenie na czas określony, nie oznacza, iż orzeczenia o stopniu niepełnosprawności nie będą wydawane stałe na dotychczas obowiązujących zasadach. Ustawodawca nie uchyla przepisu stanowiącego, iż stopień niepełnosprawności orzeka się na stałe (§ 3 ust. 5). Oznacza to, iż spełnienie przesłanek odnośnie braku rokowań co do poprawy stanu zdrowia i ograniczeń funkcjonalnych będących tego konsekwencją skutkuje obowiązkiem organu orzekającego do wydania orzeczenia o stopniu niepełnosprawności na stałe. Powyższa zasada bezwzględnie znajduje zastosowanie również w stosunku do osób z rozpoznaniem rzadkiej choroby genetycznej o jednorodnym i niezmiennym przebiegu lub zespołem Downa.
Wprowadzenie powyższych regulacji w znacznej mierze przyczyni się do poprawy sytuacji prawnej, a w konsekwencji i ekonomicznej orzekanych osób i ich opiekunów. Ustalenie minimalnego okresu na jaki może zostać wydane orzeczenie na czas określony zapobiegać będzie wielokrotnie krytykowanemu przez środowiska osób niepełnosprawnych wydawaniu orzeczeń w sposób niejednolity.
Przyjęte przez ustawodawcę rozwiązanie jest spójne z definicją niepełnosprawności przyjętą w ustawie z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2024 r. poz. 44, ze zm.). Ze szczególną mocą podkreślić należy, iż definicja niepełnosprawności stosowana przez polskiego ustawodawcę jest kompatybilna z zawartą w Konwencji ONZ o Prawach Osób Niepełnosprawnych przyjętej przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych 13 grudnia 2006 roku i ratyfikowaną przez Polskę 6 września 2012 roku. Niepełnosprawność według definicji konwencyjnej ma charakter ewoluujący oraz interaktywny i powstaje w interakcji z czynnikami środowiskowymi. Oznacza to, iż nie sama choroba definiuje stan niepełnosprawności, ale to jakie bariery człowiek napotyka w życiu społecznym i w jakim zakresie zdolny jest je pokonać. Ratyfikując Konwencję na polskim ustawodawcy bezwzględnie spoczywa obowiązek tworzenia systemu orzeczniczego zgodnego z konwencyjnym paradygmatem niepełnosprawności, zatem również uwzględniającego aspekt zmienności funkcjonalnej, między innymi poprzez dokonywanie w określnych przedziałach czasowych oceny funkcjonalnej celem ustalenia, czy osoba nie potrzebuje innego, niż dotychczas wsparcia. Stanowi to odejście od powszechnego na początku XX wieku medycznego modelu niepełnosprawności, w którym osoba z niepełnosprawnością definiowana była poprzez jej ograniczenia i traktowana jako niezdolna do podejmowania takich samych aktywności jak ludzie sprawni.
Okres siedmioletni należy uznać za dostatecznie długi dla utrwalenia skutków prowadzonych oddziaływań usprawniających funkcjonowanie, a zatem również rozstrzygnięć w przedmiocie wskazań zawartych w orzeczeniu o stopniu niepełnosprawności, w szczególności dotyczących szkolenia zawodowego, zatrudnienia w różnych formach, konieczności zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze oraz pomoce techniczne. Przykładowo, wprowadzenie regulacji ustalającej obowiązek wydawania orzeczenia o stopniu niepełnosprawności na stałe ze wskazaniem do uczestnictwa w terapii zajęciowej mogłoby stanowić realne utrudnienie i barierę w przypadku zamiaru podjęcia przez osobę niepełnosprawną pracy zarobkowej po okresie odbycia z pozytywnym wynikiem rehabilitacji społecznej i zawodowej w warsztacie terapii zajęciowej.
Podkreślenia ponadto wymaga, iż przyjęte rozwiązania uwzględniają funkcjonujące już w systemie prawa regulacje adresatami których są osoby niepełnosprawne. Wyznaczenie najkrótszego okresu, na jaki może zostać wydane orzeczenie o stopniu niepełnosprawności nie zostało bowiem ustalone w sposób przypadkowy. Na racjonalnym ustawodawcy spoczywa obowiązek tworzenia spójnego systemu prawnego, a co zatem idzie, poszczególne normy prawne winny stanowić składnik spójnego systemu prawa. Oznacza to, iż rozumienie oraz zasadność wprowadzenia przepisów prawa powinna być wyznaczona nie tylko przez ich literalne brzmienie, ale także przez treść innych regulacji prawnych, w tym ratyfikowanych przez Rzeczpospolitą Polską przepisów prawa międzynarodowego, mających wpływ na rozumienie tych przepisów w ramach wykładni systemowej.
Ustawą z dnia 7 lipca 2023 r. o świadczeniu wspierającym (Dz. U. z 2023 r. poz. 1429, ze zm.) wprowadzone zostało nowe świadczenie, beneficjentami którego zostały osoby niepełnosprawne. Prawo do przedmiotowego świadczenia oraz jego wysokość ustalane są na podstawie decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia wydawanej przez wojewódzkie zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności.
Decyzję ustalającą poziom potrzeby wsparcia wydaje się na okres, na który osoba została zaliczona do osób niepełnosprawnych, w tym na podstawie ostatecznego orzeczenia, ustalającego stopień niepełnosprawności, na okres nie dłuższy niż 7 lat.
Przyjęcie tożsamych okresów na jaki może zostać wydane orzeczenie o stopniu niepełnosprawności oraz decyzja ustalająca poziom potrzeby wsparcia ma na celu umożliwienie osobom z rzadkimi chorobami genetycznymi lub zespołem Downa oraz ich opiekunom prawnym jednoczesnego występowania z wnioskiem o ustalenie stopnia niepełnosprawności oraz ustalenie poziomu potrzeby wsparcia. Przyjęcie wskazanego rozwiązania gwarantuje spójność rozstrzygnięć orzeczniczych zawartych w orzeczeniu o stopniu niepełnosprawności i decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia. Konsekwencję powyższego stanowić będzie przyznana adekwatnie do potrzeb osoby niepełnosprawnej wysokość świadczenia wspierającego.
Podkreślenia wymaga, iż ustawodawca nie wprowadził wymogu kwalifikowania osób ze wskazanymi chorobami do określonego stopnia niepełnosprawności, a zatem kwalifikacja ta może być różna, jak również ulegać zmianie w trakcie życia, zarówno ze względu na poprawę jak i pogorszenie stanu zdrowia oraz zmniejszenie albo nasilenie ograniczeń funkcjonalnych z tym związanych. Przyjęcie odmiennych uregulowań kwestionowałoby zasadność podejmowania przez Państwo działań, celem których jest zniwelowanie skutków niepełnosprawności i włączenie osób z niepełnosprawnością do aktywnego życia społecznego, w tym zawodowego.
Okres siedmioletni należy uznać za dostatecznie długi dla utrwalenia skutków prowadzonych oddziaływań usprawniających funkcjonowanie, a zatem również rozstrzygnięć w przedmiocie wskazań zawartych w orzeczeniu o stopniu niepełnosprawności, w szczególności dotyczących szkolenia zawodowego, zatrudnienia w różnych formach, konieczności zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze oraz pomoce techniczne. Przykładowo, wprowadzenie regulacji ustalającej obowiązek wydawania orzeczenia o stopniu niepełnosprawności na stałe ze wskazaniem do uczestnictwa w terapii zajęciowej mogłoby stanowić realne utrudnienie i barierę w przypadku zamiaru podjęcia przez osobę niepełnosprawną pracy zarobkowej po okresie odbycia z pozytywnym wynikiem rehabilitacji społecznej i zawodowej w warsztacie terapii zajęciowej.
Powyższe stanowisko znajduje uzasadnienie w szczególności w odniesieniu do osób z zespołem Downa, z tego powodu, iż zaburzenia chromosomalne występujące w tym zespole genetycznym manifestują się wysoką zmiennością fenotypów, a zatem populacja tych osób nie jest homogeniczna. Niektóre z tej grupy osób podejmują i z sukcesem kontynuują pracę zarobkową, a aktualnie realizowane w Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej programy mają na celu aktywną pomoc tym osobom w wejściu na rynek pracy poprzez opracowanie i wdrożenie odpowiednich instrumentów.
Przepisy prawa podmiotowo adresowane do osób z niepełnosprawnościami służą bowiem realizacji wartości wynikających z ratyfikowanych przez Rzeczpospolitą Polską międzynarodowych uregulowań prawnych dotyczących praw osób niepełnosprawnych. Szczególną rolę odgrywa tu Konwencja Nr 159 MOP dotycząca rehabilitacji zawodowej i zatrudnienia osób niepełnosprawnych z 20 czerwca 1983 r. (Dz. U. z 2005, Nr 43, poz. 412), której celem jest zapobieganie wykluczeniu społecznemu osób niepełnosprawnych przez prowadzenie odpowiedniej polityki ukierunkowanej na rehabilitację zawodową. Należy zaznaczyć, iż celem rehabilitacji zawodowej powinno być umożliwienie osobie niepełnosprawnej uzyskania i utrzymania odpowiedniego zatrudnienia, awansu zawodowego, aby w ten sposób ułatwić jej włączenie się lub ponowne włączenie się do społeczeństwa (art. 1 tej Konwencji). Istotne znaczenie dla ma również Konwencja o Prawach Osób Niepełnosprawnych z dnia 13 grudnia 2006 r., w której Polska zobowiązała się do popierania możliwości zatrudnienia i rozwoju zawodowego osób niepełnosprawnych na rynku pracy oraz pomocy w znalezieniu, uzyskaniu i utrzymaniu zatrudnienia (art. 27 Konwencji).
Info: niepelnosprawni.gov.pl, fot. freepik.com
Data publikacji: 11.06.2025 r.
