Wirus brodawczaka ludzkiego (HPV, ang. human papillomavirus) obejmuje ponad 200 różnych typów, spośród których część stanowi istotne zagrożenie dla zdrowia człowieka. Typy te różnią się między sobą zarówno potencjałem onkogennym, jak i zakresem wywoływanych zmian chorobowych. Poszczególne warianty HPV mogą prowadzić do rozwoju łagodnych zmian skórnych i błon śluzowych, a także zmian przednowotworowych oraz nowotworów złośliwych – przede wszystkim w obrębie narządów moczowo-płciowych, jamy ustnej i gardła. Choć infekcje HPV najczęściej kojarzone są z rakiem szyjki macicy, należy podkreślić, iż wirus ten może zakażać zarówno kobiety, jak i mężczyzn, prowadząc także do rozwoju nowotworów odbytu, prącia czy gardła. Co istotne, większość zakażeń HPV jest przemijająca i zostaje samoistnie zwalczona przez układ immunologiczny w ciągu kilkunastu miesięcy.
Typy wysokiego ryzyka – kontrowersje i klasyfikacje
Potencjał onkogenny HPV jest przedmiotem intensywnych badań od wielu lat. Wiadomo, iż nie wszystkie typy HPV wiążą się z takim samym ryzykiem transformacji nowotworowej. Na podstawie dostępnych danych epidemiologicznych i molekularnych wyróżnia się grupę tzw. typów wysokiego ryzyka (ang. high-risk HPV, HR HPV). Jednak liczba typów zaliczanych do tej kategorii nie jest jednoznacznie ustalona – w zależności od przyjętych kryteriów klasyfikacyjnych i źródeł literaturowych, do grupy wysokiego ryzyka zalicza się od 12 do 18 typów HPV. Różnice te wynikają m.in. z regionalnych uwarunkowań epidemiologicznych oraz zmienności metodologii stosowanej w badaniach nad onkogennością poszczególnych typów.
Typy HPV o wysokim ryzyku są związane z rozwojem nowotworów złośliwych, szczególnie raka szyjki macicy, ale także innych nowotworów anogenitalnych (np. raka odbytu, sromu, pochwy, prącia) oraz nowotworów głowy i szyi (np. raka gardła). Najważniejsze typy HR HPV to HPV 16 i HPV 18: odpowiadają za około 75% przypadków raka szyjki macicy na świecie.
Tabela: Klasyfikacja typów wirusa HPV według ryzyka onkogennego. Możliwości detekcji poszczególnych typów w oparciu o testy GeneProof HPV Screening PCR Kit i EUROArray HPV.
Opracowano na podstawie: Bruni L, Albero G, Serrano B, Mena M, Collado JJ, Gómez D, Muñoz J, Bosch FX, de Sanjosé S. ICO/IARC Information Centre on HPV and Cancer (HPV Information Centre). Human Papillomavirus and Related Diseases in the World. Summary Report 10 March 2023; https://hpvcentre.net/statistics/reports/XWX.pdf?t=1744272697913
Możliwe następstwa infekcji HPV
Manifestacje kliniczne infekcji HPV zależą głównie od: typu wirusa (low-risk (LR HPV) vs. high-risk (HR HPV), lokalizacji zmian (a ta zwykle związana jest z miejscem zakażenia) oraz kondycji układu immunologicznego gospodarza. To właśnie te czynniki determinują zarówno przebieg kliniczny infekcji, jak i ryzyko jej przetrwałego charakteru oraz potencjalnych powikłań onkologicznych.
Poniżej przedstawiono przykładowe manifestacje kliniczne zakażenia HPV pogrupowane według charakteru zmian – łagodne, przednowotworowe i złośliwe – z uwzględnieniem typów wirusa, które najczęściej je wywołują:
1. Zmiany łagodne
Charakteryzują się brakiem potencjału nowotworowego:
- Brodawki narządów płciowych (kłykciny kończyste)
Typy HPV: głównie HPV 6 i 11 (LR HPV).
Lokalizacja: okolice narządów płciowych i odbytu (srom, pochwa, prącie, odbyt).
Objawy: kalafiorowate wykwity, często bezbolesne, ale mogą powodować świąd lub krwawienie.
- Przewlekła brodawczakowatość dróg oddechowych (RRP, ang. recurrent respiratory papillomatosis)
Typy HPV: głównie HPV 6 i 11 (LR HPV).
Lokalizacja: krtań, tchawica, rzadziej płuca.
Objawy: chrypka, duszność, nawracające infekcje dróg oddechowych.
2. Zmiany przednowotworowe
Mają potencjał do transformacji w kierunku nowotworu złośliwego, szczególnie przy długotrwałej infekcji HR HPV:
- Śródnabłonkowe neoplazje szyjki macicy
Typy HPV: głównie HPV 16, 18, 31, 33, 45 (HR HPV).
Klasyfikacja: LSIL/CIN1: zmiany niskiego stopnia, często ustępują samoistnie; HSIL/CIN2–3: zmiany wysokiego stopnia, wymagają leczenia.
Objawy: zakażenie może pozostawać bezobjawowe przez lata (stąd regularne badania profilaktyczne odgrywają kluczową rolę w zapobieganiu raka szyjki macicy, umożliwiając wczesne wykrycie zmian przednowotworowych i ich skuteczne leczenie).
- Przednowotworowe zmiany innych lokalizacji
AIN (ang. anal intraepithelial neoplasia): głównie HPV 16 i 18 (HR HPV) – związane z ryzykiem raka odbytu.
VIN/VaIN (ang. vulvar/vaginal intraepithelial neoplasia): głównie HPV 16 (HR HPV) – ryzyko raka sromu lub pochwy.
PeIN (ang. penile intraepithelial neoplasia): głównie HPV 16 (HR HPV) – ryzyko raka prącia.
3. Zmiany złośliwe
Rozwijają się w wyniku przewlekłej infekcji HR HPV, zwłaszcza przy braku interwencji medycznej:
- Rak szyjki macicy
Typy HPV: HPV 16 i 18 (łącznie odpowiadają za około 75% wszystkich przypadków), HPV 31, 33, 45, 52, 58 (odpowiadają za około 15–20% przypadków), pozostałe typy HPV są odpowiedzialne za niewielki odsetek przypadków.
Epidemiologia: 4. najczęstszy nowotwór u kobiet na świecie (ponad 600 000 nowych przypadków rocznie).
- Rak odbytu
Typy HPV: głównie HPV 16, w mniejszym odsetku przypadków HPV 18 lub inne HR HPV.
Epidemiologia: występuje zarówno u kobiet, jak i mężczyzn. Historycznie nieco częściej chorowały kobiety, ale w ostatnich dekadach zachorowalność u mężczyzn wzrosła (zwłaszcza w grupie MSM – ang. men who have sex with men – i HIV+) i w tej chwili bywa porównywalna.
- Rak głowy i szyi (zwłaszcza gardła środkowego przebiegającego w postaci raka migdałków podniebiennych i nasady języka)
Typy HPV: szacuje się, iż około 70% raków gardła środkowego jest związanych z zakażeniem HPV, a pozostałe ~30% ma związek z tradycyjnymi czynnikami (tj. tytoń, alkohol). Dominującym typem wirusa jest HPV 16 (HR HPV).
- Rak sromu, pochwy i prącia
Typy HPV: odsetek przypadków związanych z HPV jest nieco mniejszy niż w przypadku raka szyjki macicy. Dominującym typem wirusa jest HPV 16 (HR HPV).
Diagnostyka molekularna infekcji HPV – oferta Euroimmun
Diagnostyka molekularna odgrywa kluczową rolę w precyzyjnej identyfikacji typów wirusa HPV, co umożliwia ocenę ryzyka rozwoju zmian nowotworowych oraz dobór odpowiedniego postępowania klinicznego. Firma EUROIMMUN oferuje kompleksowe rozwiązania do diagnostyki molekularnej zakażeń HPV, obejmujące testy:
- GeneProof HPV Screening PCR Kit:
- oparty na metodzie real-time PCR
- detekcja 24 typów HPV
- specyficzna identyfikacja typów HPV16, HPV18 i HPV45 (najczęściej związane z nowotworami szyjki macicy)
- zgodność z międzynarodowymi wytycznymi dla testów HPV stosowanych w skriningu
- EuroArray HPV:
- oparty na metodzie mikromacierzy (EuroArray)
- jednoczesna detekcja i genotypowanie 30 typów HPV (typy wysokiego ryzyka, prawdopodobnie wysokiego ryzyka oraz niskiego ryzyka transformacji nowotworowej, w tym typy 6 i 11 – odpowiedzialne za kłykciny kończyste).
- automatyczna analiza wyników oraz możliwość archiwizacji w systemie EUROArrayScan
Piśmiennictwo
- Bruni L, Albero G, Serrano B, Mena M, Collado JJ, Gómez D, Muñoz J, Bosch FX, de Sanjosé S. ICO/IARC Information Centre on HPV and Cancer (HPV Information Centre). Human Papillomavirus and Related Diseases in the World. Summary Report 10 March 2023. https://hpvcentre.net/statistics/reports/XWX.pdf?t=1744272697913
- https://www.iarc.who.int/wp-content/uploads/2024/07/pr353_E.pdf
- Clarke MA, Deshmukh AA, Suk R, Roberts J, Gilson R, Jay N, Stier EA, Wentzensen N. A systematic review and meta-analysis of cytology and HPV-related biomarkers for anal cancer screening among different risk groups. Int J Cancer. 2022 Dec 1;151(11):1889-1901. doi: 10.1002/ijc.34199. Epub 2022 Aug 6. Erratum in: Int J Cancer. 2023 Sep 1;153(5):E2. doi: 10.1002/ijc.34567. PMID: 35793241; PMCID: PMC9588562.
- Egawa N, Doorbar J. The low-risk papillomaviruses. Virus Res. 2017 Mar 2;231:119-127. doi: 10.1016/j.virusres.2016.12.017. Epub 2016 Dec 28. PMID: 28040475.
- Siddharthan RV, Lanciault C, Tsikitis VL. Anal intraepithelial neoplasia: diagnosis, screening, and treatment. Ann Gastroenterol. 2019 May-Jun;32(3):257-263. doi: 10.20524/aog.2019.0364. Epub 2019 Feb 18. PMID: 31040622; PMCID: PMC6479653.
- https://www.cancer.gov/about-cancer/causes-prevention/risk/infectious-agents/hpv-and-cancer
Barbara Pawłowska
Zastępca Kierownika Działu Informacji Naukowej, Kierownik ds. Szkoleń On-line
71 75 66 045
