Dane epidemiologiczne wskazują, iż w okresie 2024/25 na grypę w Polsce zachorowało aż 2 miliony osób. Z tego hospitalizacji wymagało aż 25 tysięcy pacjentów. Ponadto z powodu grypy zmarło tysiąc osób. 90% z nich stanowili seniorzy powyżej 60. roku życia. Wszystkie te dane podkreślają fakt, iż grypa jest istotnym problemem zdrowia publicznego. Nie tylko ze względu na liczbę zakażeń, ale i ciężkość powikłań, w tym zgonów włącznie. Szczególnie narażeni na ciężki przebieg są pacjenci z tzw. grupy ryzyka. Mowa o osobach z wielochorobowością oraz seniorach. Dlatego tak ważne jest zapewnienie równej dostępności do szczepionek przeciwko grypie, w tym preparatów wysokodawkowych. Szczególnie wśród osób starszych. Mogłoby to rozwiązać problem niskiej w porównaniu do innych państw europejskich wyszczepialności, z jaką mierzy się Polska.
Seniorzy najbardziej narażeni na powikłania
Grypa należy do jednej z 10 najczęstszych przyczyn zgonów wśród seniorów. Jednak zgony to nie jedyny skutek obciążenia zdrowotnego, jakie powoduje grypa. Równie istotna jest kwestia cięższego przebiegu choroby u osób starszych oraz występowania licznych powikłań. W szczególności mowa o zwiększonym ryzyku wystąpienia incydentów sercowo-naczyniowych, a także wtórnych zakażeń bakteryjnych. Skutkiem tego jest ogólny spadek sprawności funkcjonalnej pacjenta. Prowadzi to do utraty samodzielności i niezależności. W efekcie dochodzi do obciążenia całego systemu opieki zdrowotnej. Co za tym idzie – generowania kosztów opieki długoterminowej pacjentów.
Wysokodawkowa szczepionka najskuteczniejsza u seniorów
W Polsce dostępne są inaktywowane, czterowalentne szczepionki przeciwko grypie. Zawierają one antygeny dwóch podtypów wirusa typu A (H1N1 i H3N2) oraz dwóch linii wirusa grypy typu B – Yamagata i Victoria. Dostępne są preparaty ze standardową dawką antygenu oraz szczepionka wysokodawkowa. Chociaż skuteczność szczepionki przeciwko grypie zależy od wielu aspektów (m.in. grupy wiekowej, charakteru sezonu epidemicznego, stosowanej szczepionki), to przeprowadzone w różnych krajach europejskich badania jednoznacznie wskazują, iż wśród seniorów wyższą skuteczność wykazuje szczepionka wysokodawkowa.
Wyniki badań klinicznych wskazują, iż szczepionka wysokodawkowa wykazuje wyższą skuteczność w zapobieganiu grypie potwierdzonej laboratoryjnie – aż o 24,2% w porównaniu do standardowej szczepionki. Skuteczność w prewencji chorób grypopodobnych była większa o 14,3%, a liczba hospitalizacji związanych z grypą zmniejszyła się o 11,2%. Ponadto zastosowanie szczepionki wysokodawkowej skutkowało o 39,8% większą redukcją przypadków ciężkiego zapalenia płuc. U osób starszych odnotowano także 22% spadek ryzyka hospitalizacji i konieczności interwencji na oddziale ratunkowym w wyniku zakażenia grypą – w porównaniu do pacjentów zaszczepionych preparatem o standardowej dawce.
Wieloośrodkowe badania potwierdzają, iż wysokodawkowe szczepionki przeciwko grypie są skuteczniejsze od tych w standardowej dawce w ochronie osób starszych przed grypą. Zmniejszają ryzyko zachorowania, hospitalizacji i wizyt lekarskich. Zwiększona skuteczność tej interwencji przekłada się również na wymierne oszczędności dla systemu ochrony zdrowia. Towarzystwa naukowe i komitety doradcze na całym świecie jednoznacznie rekomendują wykonywanie szczepień przeciwko grypie u osób powyżej 60. roku życia preparatami inaktywowanymi o wysokiej dawce antygenów.
W Polsce wyszczepialność przeciwko grypie jest dramatycznie niska
Poziom wyszczepialności w Polsce przeciw grypie od lat utrzymuje się na bardzo niskim, alarmującym poziomie. w okresie 2022/2023 jedynie 5,5% ogólnej populacji zdecydowało się na szczepienie. Wśród osób powyżej 65. roku życia było to zaledwie 8,6%. To wyniki dramatycznie odbiegające od zaleceń Światowej Organizacji Zdrowia. Rekomenduje ona, by w tej grupie wiekowej poziom wyszczepialności wynosił co najmniej 75%. Tymczasem wiele państw europejskich bez problemu realizuje te wytyczne. W 2022 roku osiągnęły je m.in. Wielka Brytania (82,3%), Portugalia (78%), Irlandia (75,4%) i Dania (78%). Z czego zatem wynika tak niewielki odsetek osób zaszczepionych?
Dlaczego w Polsce jest niski odsetek zaszczepionych przeciwko grypie?
Niski odsetek zaszczepionych przeciw grypie w Polsce wynika z kilku istotnych barier. Po pierwsze, szczepienia przeciw grypie są w naszym kraju zalecane, ale nieobowiązkowe. Oznacza to, iż pacjenci muszą sami być świadomi korzyści i podjąć decyzję o ich przyjęciu. W praktyce często brakuje wystarczającej edukacji i skutecznej komunikacji ze strony personelu medycznego, który powinien nie tylko informować, ale i motywować do szczepień. Dodatkowo skomplikowany i wieloetapowy proces uzyskania szczepienia — od recepty po wykonanie zabiegu, stanowi kolejną przeszkodę, szczególnie dla osób starszych. Choć w ostatnim czasie wprowadzono możliwość kwalifikowania i wykonywania szczepienia przez różne grupy zawodowe poza lekarzami, dostępność tych usług jest wciąż ograniczona.
Kolejnym czynnikiem jest bariera finansowa. Choć standardowe szczepionki są w pełni refundowane, to w przypadku skuteczniejszych szczepionek wysokodawkowych pacjent przez cały czas ponosi część kosztów. Może to zniechęcać osoby starsze. Wreszcie, brak kompleksowego wsparcia edukacyjnego obejmującego nie tylko seniorów, ale również ich opiekunów oraz środowisko opieki długoterminowej, ogranicza skuteczność profilaktyki. Aby poprawić sytuację, niezbędne jest uproszczenie ścieżki pacjenta do szczepienia, lepsze szkolenia personelu oraz systemowe wsparcie finansowe i organizacyjne.
Refundowane szczepionki przeciw grypie w okresie 2025/26
W sezonie 2025/2026, zgodnie z Obwieszczeniem Ministra Zdrowia z dnia 17 czerwca 2025 r. obowiązującym od 1 lipca 2025 r., refundacji NFZ podlegają trzy czterowalentne szczepionki przeciw grypie:
– Vaxigrip Tetra i Influvac Tetra — bezpłatne dla dzieci od ukończenia 6 miesiąca życia do 18. roku życia, osób powyżej 65 lat oraz kobiet w ciąży i połogu (100% refundacji); dla dorosłych w wieku 18–64 lata objęte 50% refundacją (dopłata 26,40–26,60 zł);
– Efluelda Tetra — szczepionka wysokodawkowa, refundowana (50%) wyłącznie dla osób w wieku 60 lat i więcej, z dopłatą ok. 81,67 zł;
Źródło: MB/ Polskie Towarzystwo Wakcynologii
