Każdego dnia sięgamy po leki, suplementy diety czy żywność przetworzoną, nie zastanawiając się zbyt długo nad tym, co dokładnie się w nich znajduje. Jednym z dodatków, który przez dekady był powszechnie stosowany zarówno w przemyśle spożywczym, jak i farmaceutycznym, jest dwutlenek tytanu (E171). Długo uznawany za bezpieczny, w tej chwili budzi coraz więcej kontrowersji – do tego stopnia, iż został wycofany z żywności na terenie Unii Europejskiej, a wiele państw i instytucji podważa jego bezpieczeństwo także w kontekście farmaceutycznym.
Czym jest dwutlenek tytanu (E171)?
Dwutlenek tytanu (TiO₂) to związek chemiczny w postaci białego, drobnego proszku, który od lat wykorzystywany był jako barwnik w produktach spożywczych, kosmetykach, pastach do zębów oraz lekach. Oznaczany symbolem E171, pełni głównie funkcję środka wybielającego i kryjącego, nadającego produktom jednolitą, jasną barwę.
W przemyśle farmaceutycznym stosuje się go w otoczkach tabletek, kapsułek oraz innych formach doustnych – głównie ze względu na jego stabilność chemiczną i estetyczny efekt wizualny. Jest tani, łatwo dostępny i skuteczny – nic więc dziwnego, iż zdobył tak dużą popularność.
Dlaczego E171 wzbudza niepokój?
Przez wiele lat E171 był uznawany za substancję obojętną – nie wykazującą adekwatności toksycznych przy standardowym spożyciu. Jednak coraz więcej badań naukowych podważa ten pogląd. Problemem okazał się fakt, iż dwutlenek tytanu zawiera cząsteczki w skali nano (tzw. nanocząstki), które mogą wykazywać zdolność przenikania przez bariery biologiczne, m.in. przez błonę śluzową jelit, a choćby do krwiobiegu.
Główne obawy związane z E171:
- Potencjalna genotoksyczność – niektóre badania sugerują, iż TiO₂ może uszkadzać DNA komórek.
- Wpływ na mikrobiotę jelitową – obserwowano zmiany w składzie flory bakteryjnej jelit u zwierząt.
- Bioakumulacja – TiO₂ może gromadzić się w organizmie, zwłaszcza przy długotrwałym stosowaniu.
- Brak pełnych danych toksykologicznych – wiele mechanizmów działania E171 na organizm ludzki wciąż nie jest w pełni poznanych.
Stanowisko EFSA: przełom w ocenie bezpieczeństwa
W maju 2021 roku Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) opublikował przełomową opinię naukową, w której nie potwierdził bezpieczeństwa stosowania E171 jako dodatku do żywności. Główne powody tej decyzji:
- Brak wystarczających dowodów na brak genotoksyczności.
- Obawy związane z nanocząstkami, których obecność jest nieunikniona w TiO₂.
- Niemożność ustalenia bezpiecznego poziomu dziennego spożycia.
Na podstawie tej opinii, Komisja Europejska w styczniu 2022 roku zdecydowała o zakazie stosowania dwutlenku tytanu w żywności na terenie całej Unii Europejskiej, dając producentom okres przejściowy na dostosowanie się do nowych przepisów.
Wycofanie E171 z żywności – co to oznacza?
Zakaz stosowania E171 w żywności oznacza, iż produkty spożywcze zawierające dwutlenek tytanu nie mogą być już legalnie sprzedawane na rynku unijnym. Decyzja ta objęła m.in. takie produkty jak:
- słodycze (np. drażetki, gumy do żucia),
- wypieki,
- suplementy diety,
- produkty mleczne przetworzone.
Warto zaznaczyć, iż inne kraje również rozważają podobne kroki – m.in. Kanada, Australia, a wcześniej także Francja (która zakazała E171 na poziomie krajowym już w 2020 roku).
E171 w lekach – co dalej?
Choć dwutlenek tytanu został zakazany w żywności, wciąż pozostaje dopuszczony do stosowania w lekach. To rodzi pytanie: dlaczego lek może zawierać składnik, który został uznany za niebezpieczny w żywności?
Główne powody obecności E171 w lekach:
- Brak odpowiednich zamienników o porównywalnych adekwatnościach technologicznych.
- Ograniczone dane dotyczące ryzyka przy krótkotrwałym stosowaniu leków.
- Procesy legislacyjne w farmacji są bardziej złożone i wymagają więcej czasu w zmianę.
Jednak Europejska Agencja Leków (EMA) oraz Komisja Europejska prowadzą prace nad stopniowym wycofaniem dwutlenku tytanu także z produktów leczniczych. w tej chwili producenci muszą udowodnić, że:
- brak TiO₂ uniemożliwiłby produkcję danego leku,
- nie istnieje bezpieczny zamiennik,
- lek jest stosowany w sposób krótkotrwały lub jednorazowy.
W przeciwnym wypadku, leki zawierające E171 będą musiały zostać zmodyfikowane lub wycofane.
Czy naprawdę mamy się czego bać?
Nie ma jednoznacznej odpowiedzi. Choć badania sugerują możliwe zagrożenia, wciąż brakuje twardych dowodów na to, iż E171 w dawkach stosowanych w lekach wywołuje choroby u ludzi. Niemniej jednak:
- ostrożność jest wskazana, zwłaszcza u osób przyjmujących leki przewlekle,
- warto czytać składy leków i suplementów,
- można skonsultować się z farmaceutą lub lekarzem w celu znalezienia alternatyw bez E171.
Podsumowanie
Dwutlenek tytanu to przykład substancji, która przez lata była stosowana powszechnie, aż do momentu, gdy nowe dane naukowe podważyły jej bezpieczeństwo. Wycofanie E171 z żywności w UE było decyzją opartą na badaniach i ostrożności. Obecność tej substancji w lekach wciąż budzi kontrowersje, jednak prace nad jej eliminacją trwają.
Dla konsumentów najważniejsze jest świadome podejście do tego, co spożywamy i czym się leczymy – zwłaszcza, jeżeli jest to leczenie przewlekłe. To pierwszy krok do ochrony zdrowia w świecie, w którym chemia towarzyszy nam na każdym kroku.
Bibliografia
- EFSA Panel on Food Additives and Flavourings (FAF). (2021). Safety assessment of titanium dioxide (E171) as a food additive. EFSA Journal, 19(5), 6585. https://doi.org/10.2903/j.efsa.2021.6585
- European Commission. (2022). Commission Regulation (EU) 2022/63 of 14 January 2022 amending Annexes II and III to Regulation (EC) No 1333/2008 of the European Parliament and of the Council as regards the food additive titanium dioxide (E171). Official Journal of the European Union. https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX%3A32022R0063
- European Medicines Agency (EMA). (2021). Questions and answers on the review of titanium dioxide in medicines. https://www.ema.europa.eu/en/news/questions-answers-review-titanium-dioxide-medicines
- Państwowy Zakład Higieny – Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego (PZH-NIZP). (2022, styczeń 18). Dwutlenek tytanu (E171): EFSA nie potwierdziła bezpieczeństwa tej substancji dodatkowej. https://www.pzh.gov.pl/dwutlenek-tytanu-e171-efsa-nie-potwierdzila-bezpieczenstwa-tej-substancji-dodatkowej/
- Główny Inspektorat Sanitarny (GIS). (2022, styczeń 19). Nowe wymagania UE dotyczące stosowania w żywności substancji dodatkowej – dwutlenek tytanu (E171). https://www.gov.pl/web/gis/nowe-wymagania-ue-dotyczace-stosowania-w-zywnosci-substancji-dodatkowej–dwutlenek-tytanu-e172
