W ostatnich latach pytanie „Czym różni się autyzm wysokofunkcjonujący od Zespołu Aspergera?” powraca w rozmowach rodziców, nauczycieli i terapeutów. Choć obie diagnozy odnoszą się do zaburzeń ze spektrum autyzmu (ASD), ich interpretacja, historia diagnostyczna i społeczna percepcja znacząco się różnią. W niniejszym artykule wyjaśniamy różnice i podobieństwa między tymi pojęciami, odwołując się do najnowszych badań i klasyfikacji diagnostycznych.
📘 Zespół Aspergera i autyzm wysokofunkcjonujący – definicje i pochodzenie
Zespół Aspergera
Zespół Aspergera po raz pierwszy został opisany przez Hansa Aspergera w 1944 roku. W klasyfikacji DSM-IV (1994) był uznawany za osobną jednostkę diagnostyczną, należącą do grupy całościowych zaburzeń rozwoju. Charakteryzował się:
- trudnościami w relacjach społecznych,
- sztywnością myślenia i zachowania,
- intensywnymi zainteresowaniami,
- brakiem opóźnień w rozwoju mowy i funkcji poznawczych.
Autyzm wysokofunkcjonujący
Termin autyzm wysokofunkcjonujący (HFA – High Functioning Autism) nie był formalnym rozpoznaniem w klasyfikacjach psychiatrycznych, ale używany był potocznie przez klinicystów i rodziców. Określał osoby spełniające kryteria autyzmu dziecięcego (klasycznego), ale z wysokim poziomem funkcjonowania intelektualnego i komunikacyjnego (IQ powyżej 70, rozwój mowy osiągnięty, choć opóźniony).
🔍 najważniejsze różnice między HFA a zespołem Aspergera
Obszar | Zespół Aspergera | Autyzm wysokofunkcjonujący |
---|---|---|
Rozwój mowy | Brak opóźnień | Często występują opóźnienia w mowie w dzieciństwie |
IQ | Zwykle przeciętne lub wyższe | Również przeciętne lub wyższe |
Zdolności językowe | Często rozwinięte (czasem formalny, książkowy język) | Mogą być bardziej ograniczone, szczególnie w dzieciństwie |
Początek trudności | Zwykle dostrzegalne po 3. roku życia | Często rozpoznawalne przed 3. rokiem życia |
Funkcjonowanie społeczne | Trudności subtelniejsze, problemy z empatią | Bardziej wyraźne trudności w komunikacji niewerbalnej i zrozumieniu kontekstu społecznego |
📘 Zespół Aspergera i spektrum autyzmu – najczęściej zadawane pytania, najlepsze odpowiedzi eBook 18 zł
📚 Klasyfikacje diagnostyczne a zmiana podejścia
Od 2013 roku, po wprowadzeniu DSM-5, zarówno Zespół Aspergera, jak i autyzm wysokofunkcjonujący zostały objęte wspólną diagnozą: Zaburzenia ze Spektrum Autyzmu (ASD). To oznacza, że:
- nie rozróżnia się już osobnych kategorii,
- diagnoza opiera się na poziomach wsparcia (1, 2, 3),
- bierze się pod uwagę szeroko pojęte trudności w komunikacji społecznej oraz powtarzalne wzorce zachowań.
W ICD-11, obowiązującym od 2022 roku, także zrezygnowano z wyodrębniania zespołu Aspergera jako osobnej jednostki.
🧠 Neuronauka i różnice funkcjonalne
Choć kategorie formalne zostały zunifikowane, neuronaukowcy przez cały czas poszukują różnic między dawnym Zespołem Aspergera a HFA. Badania funkcjonalnego rezonansu magnetycznego (fMRI) sugerują:
- osoby z Aspergerem mogą wykazywać większą aktywność w korze przedczołowej (funkcje wykonawcze),
- HFA może wiązać się z większymi trudnościami w przetwarzaniu językowym.
Nie są to jednak różnice jednoznaczne i stałe – mózg osób ze spektrum wykazuje ogromną różnorodność, co podkreśla potrzebę indywidualnego podejścia do diagnozy i terapii.
💬 Społeczny odbiór i identyfikacja
Wielu dorosłych, którzy otrzymali diagnozę Zespołu Aspergera przed 2013 rokiem, identyfikuje się z tą nazwą, ponieważ lepiej oddaje ich doświadczenia. Z kolei termin „autyzm wysokofunkcjonujący” bywa krytykowany za tworzenie fałszywego podziału na „lepszy” i „gorszy” autyzm, pomijając codzienne trudności osób z pozoru dobrze funkcjonujących.
Cytując Pete’a Wharmby’ego, autora książki „Atypowy. Dlaczego świat nie jest stworzony dla osób autystycznych”:
„To, iż radzisz sobie lepiej niż inni, nie znaczy, iż nie potrzebujesz wsparcia.”
✅ Co to oznacza w praktyce edukacyjnej?
Dla nauczycieli i specjalistów najważniejsze są nie nazwy, lecz:
- zrozumienie profilu funkcjonowania ucznia,
- obserwacja indywidualnych potrzeb,
- dopasowanie metod pracy i form wsparcia.
Przykładowo:
- dziecko z „Aspergerem” może potrzebować treningu teorii umysłu i elastyczności poznawczej,
- dziecko z HFA może potrzebować intensywnego wsparcia w rozwoju mowy i komunikacji niewerbalnej.
📘 Zajęcia rewalidacyjne dla uczniów z Zespołem Aspergera eBook 18 zł
🧾 Diagnoza w Polsce – autyzm i Zespół Aspergera w orzeczeniach
Choć międzynarodowe klasyfikacje medyczne – DSM-5 i ICD-11 – wprowadziły wspólne pojęcie zaburzeń ze spektrum autyzmu (ASD), w polskim systemie edukacji i orzecznictwa przez cały czas funkcjonuje rozróżnienie na „autyzm” i „Zespół Aspergera”.
W praktyce oznacza to, że:
- Poradnie Psychologiczno-Pedagogiczne wydają orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego z rozpoznaniem:
- autyzmu (często rozumianego jako niższy poziom funkcjonowania, z trudnościami w komunikacji werbalnej i dużym zakresem wsparcia),
- Zespołu Aspergera (zwykle przypisywanego uczniom z wyższym poziomem funkcjonowania, bez opóźnień intelektualnych, z dobrą mową, ale trudnościami społecznymi).
To rozróżnienie ma praktyczne znaczenie – wpływa na dobór form wsparcia, liczebność klasy, a choćby kwalifikacje nauczycieli wspomagających.
Warto podkreślić, iż to nieaktualne medycznie rozróżnienie często bywa mylące, jednak wciąż obecne jest w dokumentacji szkolnej, programach IPET i decyzjach organów prowadzących. Dlatego tak ważne jest, aby specjaliści edukacyjni łączyli wiedzę kliniczną z praktyką orzeczniczą – dla dobra dziecka i jego realnych potrzeb.
IPET dla ucznia z Zespołem Aspergera – Praktyczny Przewodnik eBook 17 zł
🔄 Czy to rozróżnienie ma dziś jeszcze znaczenie?
Z naukowego punktu widzenia – coraz mniejsze. Ale z punktu widzenia tożsamości, historii diagnozy i relacji rodzin – ciągle żywe i ważne. Wciąż wielu dorosłych i młodzież woli określenie „Asperger” jako mniej stygmatyzujące.
📌 Podsumowanie
Autyzm wysokofunkcjonujący i Zespół Aspergera to terminy, które przez lata funkcjonowały równolegle, opisując osoby ze spektrum o wyższym poziomie funkcjonowania. Dziś mieszczą się one pod wspólną diagnozą ASD. Niezależnie od nazwy – najważniejsze jest rozpoznanie indywidualnych potrzeb, mocnych stron i trudności ucznia. Edukacja inkluzyjna zaczyna się od akceptacji różnorodności neurologicznej i budowania zaufania.
❓ Najczęściej zadawane pytania
Czy dziś można zdiagnozować Zespół Aspergera?
Nie. W klasyfikacjach DSM-5 i ICD-11 ta jednostka nie istnieje – diagnozuje się spektrum autyzmu (ASD) z określeniem poziomu wsparcia.
Czy osoba z dawną diagnozą Aspergera może używać tej nazwy?
Tak, wiele osób przez cały czas się z nią identyfikuje – zwłaszcza dorośli z wcześniejszą diagnozą.
Czy „wysokofunkcjonujący” oznacza brak trudności?
Nie. To tylko opis poziomu funkcjonowania intelektualnego – osoba może przez cały czas doświadczać silnych problemów emocjonalnych, sensorycznych czy społecznych.
🔗 Bibliografia i źródła:
- American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5).
- WHO. (2022). ICD-11 Classification of Autism Spectrum Disorders.
- Baron-Cohen, S. (2008). Autyzm i Zespół Aspergera.
- Wharmby, P. (2023). Atypowy. Dlaczego świat nie jest stworzony dla osób autystycznych.
- Klin, A. et al. (2006). Defining and quantifying the social phenotype in autism. American Journal of Psychiatry.
📚 Trening Uwagi i Koncentracji dla Ucznia ze Spektrum Autyzmu: Ćwiczenia, Scenariusze, Inspiracje eBook 18 zł
Autystyczne zapętlenie myślowe – Jak radzić sobie z kompulsyjnym analizowaniem tych samych kwestii? eBook 22 zł
Dziecko z podwójną diagnozą: Autyzm i ADHD – aktualny przewodnik naukowo-praktyczny dla nauczycieli i terapeutów eBook 23 zł
Arkusze, karty pracy, materiały dla dzieci i młodzieży ze spektrum autyzmu