Czy apteka to odpowiednie miejsce na zbiórkę przeterminowanych leków?

Szacuje się, iż co roku do polskich ekosystemów może trafiać choćby 10 tysięcy ton leków. Według dyrektywy unijnej państwa członkowskie Unii Europejskiej muszą zapewniać wdrożenie odpowiednich systemów gromadzenia niewykorzystanych lub przeterminowanych produktów leczniczych. W Polsce miejscami zbiórek niezużytych leków są PSZOK-i (punkty selektywnej zbiórki odpadów komunalnych) oraz część aptek. Jak zaznacza Główny Inspektor Ochrony Środowiska, jedynym dopuszczalnym sposobem unieszkodliwienia niepotrzebnych leków jest spalanie w bardzo wysokiej temperaturze w specjalistycznych instalacjach.

• Czytaj również: W polskich rzekach pływa głównie amoksycylina… Co z tego wynika?

Polskie apteki mogą uczestniczyć w systemie gromadzenia leków dobrowolnie. Ale to nie jest reguła obowiązująca w Europie. Dobrowolny udział aptek w systemie zbiórki odpadów leczniczych występują również w Holandii czy Finlandii. Są też kraje, w których apteki obowiązkowo muszą zbierać przeterminowane leki. Do takich zaliczamy Chorwację, Serbię, Francję, Hiszpanię, Portugalię.

W Polsce to poszczególne gminy mają obowiązek zapewnić odpowiednie pojemniki oraz odebrać odpady od zgłoszonych aptek.

Leki lądują w zwykłym koszu lub w kanalizacji

Jedna z publikacji z 2019 roku¹, której autorami są polscy naukowcy, podsumowuje wyniki badań dotyczące tego, co mieszkańcy Polski robią z niepotrzebnymi/przeterminowanymi lekami. Pierwsze badanie wykazało, iż 2 na 3 respondentów zwykle wyrzuca przeterminowane leki do kosza na odpady komunalne lub wylewa je do kanalizacji. Z kolei według badania na grupie klientów aptek więcej niż 1 na 3 badanych wyrzuca przeterminowane leki do kosza na odpady komunalne lub wylewa je do kanalizacji, zaś co czwarty nie pamięta, co robi z niepotrzebnymi lekami. W obu badaniach mniej więcej jedna osoba na trzy oddaje niepotrzebne lub przeterminowane leki do aptek.

• Czytaj również: Ścieki powiedzą prawdę o skali nadużywania substancji psychoaktywnych?

Tyle aptek zbiera niezużyte leki – na przykładzie wybranych miast

Ani Ministerstwo Zdrowia, ani Ministerstwo Klimatu i Środowiska, ani GIOŚ nie prowadzą statystyk, ile leków prawidłowo poddawanych jest w Polsce utylizacji. Takimi danymi dysponują gminy. Ile aptek w Polsce bierze udział w zbiórce leków? Dane za rok 2024 dla największych polskich miast – Warszawy i Krakowa – są już ogólnodostępne. Redakcji MGR.FARM udało dotrzeć się ponadto do danych dla Łodzi, Gdańska oraz Gorzowa Wielkopolskiego, przekazanych przez adekwatne urzędy miasta.

Podsumowując zebrane informacje, mniej więcej połowa aptek w tych miastach jest zaopatrzona w pojemniki do zbiórki niezużytych produktów leczniczych. Pomimo zbliżonej liczby uczestniczących w systemie aptek w Łodzi i w Krakowie, apteki krakowskie zebrały 2 razy więcej odpadów niż apteki łódzkie. Na uwagę zasługuje też fakt, iż odpady lekowe dostarczone przez mieszkańców do PSZOK-ów stanowiły marginalną część tego rodzaju odpadów zebranych przez poszczególne miasta. Dla Warszawy było to niecałe 4% niezużytych leków, w Gdańsku niecałe 3%, a w Gorzowie Wielkopolskim nieco ponad 1%. Wobec tego to apteki aktualnie pełnią główną rolę w zapewnieniu odpowiednich warunków gromadzenia i późniejszej utylizacji niezużytych przez pacjentów leków. Szczegółowe informacje znajdują się w tabeli poniżej.

Jak poinformował Urząd Miejski w Gdańsku, Miasto dodatkowo prowadzi objazdową zbiórkę odpadów niebezpiecznych (OZON), w zakresie której mieszkańcy mogą przekazywać przeterminowane leki. W jej ramach zgromadzono prawie 440 kg leków.

Czy Polacy chcą oddawać leki w każdej aptece?

W tym miejscu może pojawić się pytanie: czy wszystkie apteki powinny być obowiązkowo włączone do systemu zbiórki leków? Wróćmy do wcześniej wspomnianej publikacji polskich naukowców. W ankiecie dotyczącej pierwszego badania zapytano, czy respondent wie, iż przeterminowane/niewykorzystane leki można oddać do apteki w celu ich utylizacji. 2 na 3 respondentów (spośród 450 osób) odpowiedziało: „Tak”. Inne pytanie brzmiało: „Czy uważasz, iż apteka ma obowiązek przyjąć przeterminowane/niewykorzystane leki w celu ich utylizacji?” Ponad połowa badanych odpowiedziała:” Tak, każda apteka”.

• Czytaj również: Ile Polacy wydają na leki rocznie? Badanie: Blisko 90% zaopatruje się w leki na receptę

Z kolei w drugim badaniu na grupie 635 osób zapytano: „Czy Twoim zdaniem apteka jest miejscem, które powinno przyjmować przeterminowane/niewykorzystane leki?”. Odpowiedzi: „Zdecydowanie tak” i „Raczej tak” udzieliło łącznie ponad 80% badanych.

Ten system nie jest przejrzysty

Profesor Przemysław Kardas, kierownik Centrum Badań nad Przestrzeganiem Zaleceń Terapeutycznych Uniwersytetu Medycznego w Łodzi, zwraca uwagę, iż w Polsce system utylizacji leków nie jest dla obywateli przejrzysty. Problem dotyczy również kilku innych państw europejskich. Dlatego z jego inicjatywy pod koniec czerwca europejscy naukowcy podpisali w Brukseli deklarację z apelem do Komisji Europejskiej i państw członkowskich UE o działania na rzecz odpowiedzialnej utylizacji leków.

W deklaracji wskazano 3 główne potrzeby:

• edukację pacjentów o tym, co powinni robić ze zużytymi odpadami,
• wprowadzenie obowiązku umieszczania na opakowaniach leków graficznych informacji o tym, jak należy pozbyć się niewykorzystanego leku,
• stworzenie narodowych systemów informowania o miejscach zbiórki.

Zdaniem prof. Kardasa w Polsce brakuje mapy, która zbierałaby informacje o tym, gdzie można oddać leki czy strzykawki do utylizacji. Takie mapy posiadają poszczególne gminy (np. Łódź: https://uml.lodz.pl/dla-mieszkancow/ochrona-srodowiska/czyste-miasto/gospodarka-odpadami/elektrosmieci-baterie-leki-i-termometry/przeterminowane-leki-i-termometry-rteciowe/). Ale informacje te powinny być zebrane w jednym miejscu i dostępne dla mieszkańców każdej gminy na wyciągnięcie ręki.

• Czytaj również: System kaucyjny w aptekach? Zdecydowany sprzeciw farmaceutów!

Ministerstwo Klimatu i Środowiska przypomina, iż wyrzucanie leków do kanalizacji jest zabronione i grozi za to grzywna.

1. Rogowska J, Zimmermann A, Muszyńska et al. Pharmaceutical Household Waste Practices: Preliminary Findings from a Case Study in Poland. Environ Manage. 2019; 64(1): 97–106.

©MGR.FARM