Leczenie ortodontyczne wymaga czasu, cierpliwości i odpowiedniej współpracy ze strony pacjenta. Jedną z nagłych sytuacji, które mogą wystąpić w trakcie terapii, są awarie mechaniczne aparatu. Choć zwykle nie są one groźne, ich bagatelizowanie może prowadzić do komplikacji. Jakie są najbardziej powszechne awarie aparatu ortodontycznego? Co robić w takiej sytuacji? Sprawdź w naszym poradniku!
Aparaty ortodontyczne pozwalają na precyzyjne przesunięcie zębów w obrębie łuków zębowych, przywracając ich prawidłowe ustawienie i poprawiając funkcje żucia, wymowy oraz estetykę twarzy. W zależności od rodzaju wady i wieku pacjenta, lekarz ortodonta może zdecydować o zastosowaniu aparatu stałego lub ruchomego. Niezależnie jednak od wybranej metody, istotne jest przestrzeganie zasad użytkowania oraz natychmiastowe reagowanie na ewentualne problemy techniczne, które mogą zakłócić przebieg leczenia. Z pozoru niewielka usterka, pozostawiona bez interwencji, może zniweczyć tygodnie terapii i doprowadzić do nawrotu wady.
Czytaj też: Rodzaje aparatów ortodontycznych
Najczęstsze awarie aparatu ortodontycznego stałego
Aparaty stałe są ogólnie bardzo trwałymi konstrukcjami, jednak narażonymi na uszkodzenia wynikające z codziennego użytkowania. Awarie te są z reguły łatwe do zauważenia i – przy adekwatnej reakcji – możliwe do szybkiego naprawienia. Warto poznać ich specyfikę, by w razie potrzeby wiedzieć, jak postępować.
Odklejony zamek w aparacie ortodontycznym
Zamek ortodontyczny to niewielki element (np. metalowy albo ceramiczny), który na czas leczenia jest mocowany do powierzchni szkliwa każdego zęba przy pomocy specjalnego kleju. Jego funkcją jest przekazywanie siły z łuku ortodontycznego na ząb, co umożliwia jego stopniowe przesuwanie się. Czasami, na skutek działania różnych czynników, w trakcie leczenia zamek może jednak odkleić się od zęba. Jest to jedna z najczęstszych awarii, do której dochodzi zwykle w wyniku nadmiernego nacisku mechanicznego – np. podczas spożywania twardych produktów, takich jak orzechy, pestki czy surowe warzywa.
Nieprawidłowe szczotkowanie zębów, zbyt intensywne pocieranie zamków szczoteczką lub używanie nici dentystycznej bez specjalnych uchwytów również może przyczynić się do ich rozklejenia. Odklejony zamek może przemieszczać się po łuku, powodując dyskomfort, a w niektórych przypadkach choćby ból lub podrażnienie śluzówki. Długotrwałe pozostawienie tego problemu bez interwencji może skutkować przemieszczeniem się zęba w niewłaściwym kierunku lub spowolnieniem całego procesu leczenia.
Wygięcie lub pęknięcie drutu w aparacie ortodontycznym
Łuk ortodontyczny to najważniejszy element czynny aparatu stałego – odpowiada on za wywieranie sił ortodontycznych i ukierunkowanie ruchów zębów. Pęknięcie lub deformacja łuku może mieć poważne konsekwencje. Najczęściej dochodzi do niej w wyniku silnego nagryzania, noszenia aparatów przy bruksizmie (nadmiernym zgrzytaniu i zaciskaniu zębami), uderzenia w jamę ustną (np. podczas uprawiania sportu) lub na skutek zużycia materiału.
Uszkodzony drucik w aparacie może przestać działać zgodnie z planem leczenia, a także powodować poważne otarcia błony śluzowej jamy ustnej, co jest nie tylko bolesne, ale też stwarza ryzyko infekcji. Czasami uszkodzony łuk zaczyna przesuwać się po zamkach, co dodatkowo pogarsza sytuację kliniczną. Tego typu awarie wymagają niezwłocznej wizyty u ortodonty w celu wymiany drutu i przywrócenia odpowiedniego napięcia w całym aparacie.
Odklejenie pierścienia w aparacie ortodontycznym
Pierścienie ortodontyczne zakładane są na zęby trzonowe i pełnią funkcję kotwiczącą. Są szczególnie istotne w przypadku leczenia bardziej złożonych wad zgryzu, gdzie niezbędne jest stabilne zakotwiczenie aparatu. Ich odklejenie jest zwykle wynikiem gryzienia bardzo twardych pokarmów, niewłaściwej higieny jamy ustnej (co prowadzi do osłabienia cementu ortodontycznego) lub nieprawidłowego kontaktu z przeciwstawnymi zębami.
Pacjent może odczuwać luźność pierścienia, dyskomfort podczas żucia lub trudności w domykaniu jamy ustnej. Pozostawienie odklejonego pierścienia bez reakcji może prowadzić do rotacji zębów trzonowych, zapalenia dziąseł wokół opaski, a choćby utraty skuteczności całego leczenia. Dlatego szybka kontrola u ortodonty jest w tym przypadku absolutnie konieczna.
Pęknięcie ligatury
Ligatura to niewielki element, którego zadaniem jest utrzymanie łuku ortodontycznego w szczelinie zamka. Występuje w dwóch głównych formach: jako ligatura metalowa – czyli cienki, giętki drucik owijany wokół zamka oraz jako ligatura elastyczna – kolorowa gumka umieszczana wokół skrzydełek zamka. Pęknięcie lub zsunięcie się ligatury jest jedną z częstszych drobnych usterek, mogących prowadzić do osłabienia działania sił ortodontycznych na dany ząb.
Ligatury mogą ulec uszkodzeniu na skutek żucia twardych pokarmów, przypadkowego zahaczenia szczoteczką, zgrzytania zębami lub naturalnego zużycia materiału w przypadku gumek elastycznych. Niekiedy pacjent może choćby nie zauważyć pęknięcia, co czyni ten problem szczególnie niebezpiecznym – ząb może przestać się przemieszczać zgodnie z planem leczenia. W przypadku zauważenia pękniętej lub zsuniętej ligatury, należy niezwłocznie skonsultować się z ortodontą w celu jej wymiany. Choć nie jest to sytuacja wymagająca pilnej interwencji, szybkie działanie pomaga uniknąć opóźnień w terapii.
Awarie w aparatach ortodontycznych ruchomych
Choć aparaty ruchome są mniej skomplikowane w budowie niż aparaty stałe, również narażone są na różnego rodzaju uszkodzenia. Ze względu na możliwość samodzielnego wyjmowania z jamy ustnej, aparaty te często są transportowane przez pacjentów w kieszeniach, torebkach czy plecakach, co znacznie zwiększa ryzyko ich uszkodzenia.
Jednym z najczęstszych problemów jest pęknięcie płyty akrylowej, które zwykle wynika z upadku aparatu na twarde podłoże. Pęknięcie może skutkować utratą stabilności urządzenia i jego nieskutecznością w prowadzeniu terapii. Innym częstym zjawiskiem jest deformacja drutów retencyjnych, co najczęściej następuje przy niewłaściwym zakładaniu lub zdejmowaniu aparatu. Druty mogą uciskać błonę śluzową, powodować rany lub przestać spełniać swoją funkcję terapeutyczną.
Zdarza się również, iż aparat przestaje dokładnie przylegać do podniebienia lub łuku zębowego. Może to wynikać z postępujących zmian w ustawieniu zębów lub odkształcenia samej konstrukcji. W takiej sytuacji konieczne może być dostosowanie aparatu lub jego całkowita wymiana, w zależności od stopnia zużycia i zaawansowania leczenia.
Awaria aparatu ortodontycznego – co robić?
W przypadku wystąpienia jakiejkolwiek awarii aparatu ortodontycznego należy:
• zachować spokój – większość usterek nie zagraża zdrowiu i można je bezpiecznie skorygować u ortodonty,
• zabezpieczyć ostre elementy – jeżeli drut lub inny element podrażnia śluzówkę, należy zabezpieczyć go woskiem ortodontycznym dostępnym w aptekach,
• unikać dalszych uszkodzeń – nie manipulować uszkodzonym aparatem, nie próbować jego samodzielnej naprawy, unikać twardych pokarmów,
• skontaktować się z ortodontą – jak najszybciej umówić wizytę, informując o rodzaju awarii,
• niezwłocznie stawić się na wizytę – odwlekanie korekty może skutkować koniecznością powtórzenia wcześniejszych etapów leczenia.
Czy można uniknąć awarii aparatu ortodontycznego?
Choć całkowite wyeliminowanie ryzyka uszkodzenia aparatu jest w praktyce niemożliwe, pacjent może znacząco je zmniejszyć, stosując się do zaleceń ortodonty. Przede wszystkim należy przestrzegać diety zalecanej przez lekarza, eliminując produkty twarde, lepkie i chrupiące, które mogą uszkodzić elementy aparatu. Regularna, precyzyjna higiena jamy ustnej nie tylko zapobiega próchnicy, ale też chroni elementy aparatu przed osłabieniem.
Aparaty ruchome powinny być przechowywane w specjalnych, wentylowanych pojemnikach, a nie luzem w torbie czy kieszeni. Istotne jest także regularne zgłaszanie się na wizyty kontrolne – dzięki nim lekarz może wcześnie wychwycić drobne uszkodzenia i skorygować je zanim staną się poważnym problemem. Niezwykle pomocne okazuje się również stosowanie specjalnych ochraniaczy u osób aktywnie uprawiających sport.
Awaria aparatu ortodontycznego, choć często niegroźna, może wpłynąć na skuteczność prowadzonej terapii, a w skrajnych przypadkach – choćby ją przerwać lub wydłużyć. najważniejsze znaczenie ma szybkie reagowanie, unikanie samodzielnych napraw i bieżący kontakt z lekarzem ortodontą. Edukacja pacjenta, profilaktyka oraz adekwatna higiena i ostrożność to filary skutecznego leczenia ortodontycznego bez powikłań.
